Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ Baht Sohbetleri’nde bu hafta hiperenflasyon tatışmalarını ele aldı. Güldağ son göstergelere ve artırımlara değinerek beklentilerde devam eden bozulmaya işaret ederken, Ağaoğlu, enflasyonun büsbütün denetimden çıkma riski bulunduğunu vurguladı.
Güldağ iktisatta irili ufaklı sarsıntıların ‘yüksek şiddetli, yıkıcı bir zelzeleye dönüşebilir’ korkusu yaşattığını lisana getirirken, Ağaoğlu Türkiye’nin ‘ağır çekim’ bir kriz yaşadığını söz etti. Dolar/TL’de şok bir dalga beklemediğini belirten Ağaoğlu, petrol ve altın fiyatlarında yükselişin sürebileceğini söylemiş oldu.
Güldağ: Enflasyon beklentilerinde maalesef rastgele bir güzelleşme emaresi yok. İTO bilgilerine bakılırsa İstanbul’un enflasyonu yüzde 87,35 ile 24 yılın tepesinde. TÜİK’in bugün açıklayacağı manşet enflasyonun da mayısta yüzde 75’i aşması bekleniyor. Sebze-meyvede biraz gerileme olsa da neredeyse her hafta artan akaryakıt fiyatları, devam eden doğalgaz ve elektrik artırımları… Ayrıyeten, Avrupa’nın sonucu daha sonrası bu yıl ‘ucuz petrol’ beklentisinin ortadan yeterlice ortadan kalkması… Özetle, pandemi daha sonrasında Rusya-Ukrayna savaşı, hammadde, güç ve besin fiyatlarının süratle yükselmesi meçhullüğü ve karmaşayı artırıyor. Dışarıda Fed başta enflasyonla nasıl uğraş edildiği belirli de, bizim nasıl uğraş ettiğimize ait bir berraklık yok. Hakikat yanlış, üzerine çalışılan kira kontrollleri düzenlemesi çabucak hemen gelmedi. 1,5 aydır enflasyona endeksli tahvil konuşuluyor. Ondan da ses yok.
Ağaoğlu: “Enflasyona endeksli tahvil çıkaracağım” dediğin anda enflasyonu kabul ediyorsun. Fakat onunla gayret etmek yerine varlığı üzerine bina inşa ediyorsun. Nasıl bir şey gelecek hala bekliyoruz. Harika bono diye bir şey olmayacağını anladık. Daha önce var olan enflasyona endeksli tahvilin bireylere satılan bir hali olacak. Yani şirketlere satılır mı, satılmaz mı bilmiyorum lakin bankalara satılmaması gerektiğini düşünüyorum. Zira bankalara satılırsa bankaların olağanda piyasadan alabileceğinden daha da âlâ getirili bir tahvile kavuşur. Bunun bir daha Merkez Bankası’na teminata verip bir daha borçlanıp bir daha ekstra para kazanma ihtimalleri var. Bankalar para kazanmasın demiyorum doğal ki fakat karşılığında bu paranın geldiği kaynak Hazine. Hazine de bu faizi bizim vergilerimizle ödeyecek. Bizde de herbiçimde Fed’in yanlışı üzere süreksiz diye düşünülüyor ki uğraş yalnızca kelamda kalıyor. Özde çabayla ilgili net olarak hiç bir şey görmüyoruz.
Güldağ: Yalnız biz işi ağırdan aldıkça sorun da derinleşiyor. Bariz iktisat potikası yanılgıları ile birleşince, global fiyatlar TL’nin bir daha paha kaybetmesine yol açıyor. Kuru tutuyoruz diyorduk, o da olmadı. Kur 16.50’yi zorluyor. Gerçi mikro idare ve müdahaleler ile pek oraya müsaade verilmemeye çalışılıyor ancak piyasa da daima test ediyor. Beştepe’de bir iktisat doruğu yapıldı. Ne konuşulduğuna ait bir açıklama yok. ‘Herbiçimde minimum fiyata artırım gelecek’ diye konuşmalar var. ‘Enflasyona endeksli tahvil görüşülüyor’ diyenler var. Sonuç itibariyle siyasetler sıkıştı. Yanılgılar da motamot devam ettiğine bakılırsa, enflasyonda bir platodan ötekine süratli sıçramalar da devam edecektir. Sen bir orta “İpin ucunu bırakırsak iş hiperenflasyona hakikat da gidebilir” demiştin. ‘Venezuela üzere oluruz’ demiştin. Maazallah o kelamların geliyor aklıma.
Ağaoğlu: Özde bir gayret görmediğimiz için enflasyon durmuyor. Makus tarafı, enflasyon beklentileri epeyce bozulduğu için nereye çıpalayacağınızı da bilemiyorsunuz. Merkez Bankası beklenti anketi 46,50 çıkıyor, vatandaşın enflasyon beklentisi 80 oluyor. 90’lı senelerda kronik bir enflasyon vardı, yüzde 70 ortalamayı 13 yıl sürdürdük. Lakin o ömrümüzün bir kesimiydi. Maaşlar, gelirler ona nazaran güncelleniyordu. Az epey onla bir arada geriden de olsa bir alışma devrimiz vardı. Şu anda maaşlar güncellenemiyor ve fiyatlar artmaya devam ediyor. Yoksulluk sonu inanılmaz biçimde artmış durumda. Beklentilerin bozulması fazlaca kritik bir sorun ve hiperenflasyon düzeyine çıkmamız neredeyse an sorunu. Ondan da geri döndürmeniz için epey lakin epeyce sert önlemleri fazlaca uzun mühlet almanız gerekiyor.
Güldağ: Olağan bir de dışarıdan gelen tesirler ve riskler var. Az evvel de dediğim üzere ‘ucuz petrol’ bizim için hayal olacak güya. Bu durum işimizi düzgünce zorlaştıracak.
Ağaoğlu: Avrupa Birliği neredeyse yüzde 90’a varan Rusya’dan gaz ithalatını yılın sonuna kadar bitirmeye kararlı. Bu olağan ki petrol ve doğal gaz meblağlarını etkiledi. Tedarik sorunu ortaya çıkardığı için risk artıyor. Buna bir de Çin’in koronavirüs tedbirlerini gevşetmeye başlamasının yaratacağı talep beklentisi de eklenince Brent petrol 120 dolarların üzerine çıktı. Benim “hani inse inse 85’e güç iner” dediğim sayı artık 95 oldu. 95 doların altına bu yıl kolay kolay inemeyiz.
Güldağ: Güç tarafında yeni ezalar bizi bekliyor üzere görüyorum. Son kaynak limiti 1 Temmuz’da geçerli olmak üzere sanayi ve ticarethaneler için 1 milyon kilovat saate kadar düşürülmüş vaziyette. Bu limitin üzerini kullanmak isteyenler ikili mutabakat yapacak. Farklı bir şey duydum; güç üreten gemiler var. Pakistan’da Angola’da oluyordu. Onlardan kiralamışız. Güç tarafında önemli bir gol yiyebiliriz yakında. Gerçekten uyumda eksiklik var. Beştepe doruğunu onun için açtım. Tahminen de hükümetin daha fazla bir ortaya gelip bunları masaya yatırması lazım. İktisat, seçim olacak diye günlük yönetim edilmek zorunda değil diye düşünüyorum.
Ağaoğlu: Geçen hafta söylemiş olduğimi tekrar edeceğim. Faizleri denklemeden sonuç almak sıkıntı. Bunu yapıp, daha sonra enflasyonla çaba ediyoruz dememiz lazım. Para ve maliye siyasetleri uyumlu hale getirilmeli. Bu sübvanse edilen faizlerle maalesef biz bir yere varamayız. Kısa vadeli tahlil üzere görülüyor ancak uzun vadeli ahlaki erozyon yaratıyor. Bu ortamda seçim yapıldı ve Sayın Cumhurbaşkanı yenidendan misyona geldi diyelim. İşi seçildikten daha sonra da güç. yenidendan siyaset değişikliği yapması gerekiyor ki işimiz kolaylaşsın. Seçimden daha sonra iktisat siyaseti değiştirilecek diye düşünüyorsak bugün niye yapmıyoruz? Büsbütün denetimden çıkma ihtimali olan bir enflasyonla karşı karşıyayız. Zira bunun karşısı Venezuela, Arjantin.
Güldağ: Bu mümkünlük beni korkutmaya başladı. “Türkiye’de belirli istikrarlar var, o kadar da değil” denebilir lakin işler uygun gitmiyor. Vatandaş ve çalışan cephesinden bakıyorum; iş barışını da bozabilecek bir ortamın geliştiğini görüyorum. 2018’den bu yana bir fakirleşme var.
Ağaoğlu: Ben ona 2015 diyorum bu ortada.
Güldağ: Birinci çeyrek büyüme bilgileri de ortaya koyuyor. Ücretlilerin GSYH ortasındaki hissesi 2020 birinci çeyrekte yüzde 39,1, 2021 birinci çeyrekte yüzde 35,5 ve artık 31,5. 3 yıl ortasında 8 puan gerilemiş. Bu az buz bir şey değil. Emsal tablo İSO 500’de de var. Faaliyet karı yüzde 139 artarak 342 milyar liraya çıkmış ancak ödenen fiyat ve maaşların hissesi 2014’te yüzde 57,5 iken 2021’de yüzde 32,2’ye inmiş. Yani 2014’ten geçen yıla 25,3 puan gerilemiş vaziyette. Hissedilmeyen bir büyüme.
Ağaoğlu: Toplumun refahına yansımayan bir büyüme. Büyüme makûs bir kriter ve gaye. Kalkınma gaye olmalı. Kalkınma, büyümenin bütün topluma yayılmış halidir. Siz muhakkak dalları sübvanse ederek destekleyerek orayı büyütüyorsunuz. Kar ediyor, para kazanıyorlar. Onu toplam Gayri Safi Ulusal Hasıla ortasında büyüme olarak herkese anlatıyorsunuz fakat toplumun geniş bir kısmı hem o büyümeden nemalanmıyor tıpkı vakitte hiç hissetmiyor. Bu da kalıcı bir yoksullaşma manasına geliyor.
Güldağ: Aslında toplumun refahını artırmak için her insanın gelirini de bununla birlikte artırmak gerekmiyor.
Ağaoğlu: Aslında harcanabilir gelirini artırmamız gerekiyor. Ömür maliyetlerini düşürücü işler yaparak bunu sağlayabilirsiniz. örneğin ulaşım masraflarını, ısınma, elektrik, su masraflarını azaltarak harcanabilir geliri yükseltebilirsiniz. Bunu kamuyu ya da şirketleri ziyana uğratarak yapmanız da gerekmiyor. Daha uygun yöneterek maliyetleri aşağıya çekerek sağlayabilirsiniz. sıradan olarak güçte hedge süreçleri yaparak, riskten korunma süreçleri yaparak yahut uzun vadeli mutabakatlara girerek bunları yapabilirsiniz. Birtakım ülkelerin atabildiği adımlar bunlar. Maliyeti aşağı çekerseniz harcanabilir gelir artar.
Güldağ: Güç faturamız cari açığı da artıracak. Cari açığımızın arttığı bir ortamda kurda önemli bir baskı bekler misiniz?
Ağaoğlu: Kur tarafında şok üslubu bir baskı beklemem. Buna niye olabilecek yabancı yatırımcıların fazlaca büyük bir kısmının piyasalara ulaşımını engelledik. İçerden gelebilecek baskıları da gorece kamu eliyle bir biçimde yönetiyoruz. Yönetiyoruz kısmını tırnak ortasında söyleyeyim. Burada sorun şu: Biz fonlayabildiğimiz sürece cari açık veririz. Yeni mal ve hizmet alabilmemiz için borçlanmamız gerekiyor. Yurtharicinden borçlanma maliyetimiz yüzde 10’a dayandı. Akreditif tarafında sorunlarımız devam ediyor. Kur tarafında bu biçimde büyük bir şok, zıplama usulü bir şey görmeyeceğimizi düşünerek ben sorunun ödemeler istikrarı tarafında ortaya çıkacağını düşünüyorum. Şimdilik turizm geliriyle bir biçimde aşılacağını umuyoruz. Ancak dönem bitip, güç fiyatları da üstte kalmaya devam edince işimiz zorlaşır. Sürdürülebilir bir etapta olduğumuzu düşünmüyorum.
Altında 1840 düzeyi belirleyici olacak
Güldağ: Altın ve gümüşte bir hareketlilik gördük, trend değişikliği bekler misin kısa vadede?
Ağaoğlu: Gümüş 22’lerin, altın 1850’lerin üzerine çıktı, hatta 1860’lara kadar geldi. Âlâ bir toparlanma oldu. Altın 1900’lerin üzerine atar kendini diye düşünüyorum. Fakat Amerikan 10 yıllık tahvillerinde o denli epey majör kalıcı bir düşüş olmadı. yeniden yükselince altın biraz örselendi. Bu hafta 1840’ın üzerinde kapatırsak, toparlanma devam edebilir. Lakin hayli majör, sert yükseliş beklemiyorum. Zira enflasyonun kalıcı olmadığı izlenimini oluşturma ismine kıymetli metaller tarafında yavaşça manipülatif bir dünya görüldüğünü düşünüyorum. Bunu çabucak hemen daha kanıtlayabilmiş değilim ancak iki sohbet öncesinde konuşmuştuk. Londra’da da emsal izlenimler var. Onun için 1840 düzeyinin üzerinde kapanırsa biraz üst gitme ihtimali artacak, aksi takdirde sallan yuvarlan gideceğiz bu biçimde.
‘Ağır çekim’ kriz yaşıyoruz
Güldağ: Türkiye iktisadı benim fazlaca fazla şahit olmadığım bir şekilde gidiyor. Lakin alışagelmiş olan da şu: Çoklukla bir şeyler birikir, süratli bir biçimde bir noktaya ulaşır. daha sonra ‘deniz bitti’ deriz, akabinde bir toparlanma başlar.
Ağaoğlu: Dur, kalklarla yürümüyor işler. Biz her 10 yılda bir dur, kalk yapıyoruz. Fakat düzeyimiz aşağıya iniyor. Borsaya bakın. Dolar bazında 5,1’den 1,25’e düşmüş. Ancak 1,25’ten 1,70’e çıktığında, yüzde 50 artmış üzere görüyoruz. Hayır, evvelde 5,1 dolar seviyesindeydik. Yani her seferinde önemli yoksullaşarak ‘dur’ları yaşıyoruz aslında.
Güldağ: Yaşadığımız döngü biraz farklılaştı. Evvelce 7 büyüklüğünde zelzelesi yaşıyorduk. daha sonrasında toparlanıyorduk. Artık ise 3,5, 4, 4,5 şiddetinde daima zelzeleler yaşıyoruz. Bunlar ne vakit büyük bir zelzeleye dönüşecek sorusu soruluyor? Sapanca’da düzenlediğimiz Dönüşen Dünyada Liderlik Zirvesi’nde de ‘belirsizlik’ şikayetleri sıkça lisana getirildi. Beklentiler, ‘daha ne kadar kötüleşecek’ üzerinden şekilleniyor.
Ağaoğlu: Biraz ağır çekim kriz yaşıyormuşuz üzere bir his var içimde. O yüzden senin dediğin 3, 4 şiddetindeki zelzeleleri epeyce büyük bir sarsıntı üzere hissetmiyoruz. Fakat bina her geçen gün dayanıklılığını kaybediyor.
Okumaya devam et...
Güldağ iktisatta irili ufaklı sarsıntıların ‘yüksek şiddetli, yıkıcı bir zelzeleye dönüşebilir’ korkusu yaşattığını lisana getirirken, Ağaoğlu Türkiye’nin ‘ağır çekim’ bir kriz yaşadığını söz etti. Dolar/TL’de şok bir dalga beklemediğini belirten Ağaoğlu, petrol ve altın fiyatlarında yükselişin sürebileceğini söylemiş oldu.
Güldağ: Enflasyon beklentilerinde maalesef rastgele bir güzelleşme emaresi yok. İTO bilgilerine bakılırsa İstanbul’un enflasyonu yüzde 87,35 ile 24 yılın tepesinde. TÜİK’in bugün açıklayacağı manşet enflasyonun da mayısta yüzde 75’i aşması bekleniyor. Sebze-meyvede biraz gerileme olsa da neredeyse her hafta artan akaryakıt fiyatları, devam eden doğalgaz ve elektrik artırımları… Ayrıyeten, Avrupa’nın sonucu daha sonrası bu yıl ‘ucuz petrol’ beklentisinin ortadan yeterlice ortadan kalkması… Özetle, pandemi daha sonrasında Rusya-Ukrayna savaşı, hammadde, güç ve besin fiyatlarının süratle yükselmesi meçhullüğü ve karmaşayı artırıyor. Dışarıda Fed başta enflasyonla nasıl uğraş edildiği belirli de, bizim nasıl uğraş ettiğimize ait bir berraklık yok. Hakikat yanlış, üzerine çalışılan kira kontrollleri düzenlemesi çabucak hemen gelmedi. 1,5 aydır enflasyona endeksli tahvil konuşuluyor. Ondan da ses yok.
Ağaoğlu: “Enflasyona endeksli tahvil çıkaracağım” dediğin anda enflasyonu kabul ediyorsun. Fakat onunla gayret etmek yerine varlığı üzerine bina inşa ediyorsun. Nasıl bir şey gelecek hala bekliyoruz. Harika bono diye bir şey olmayacağını anladık. Daha önce var olan enflasyona endeksli tahvilin bireylere satılan bir hali olacak. Yani şirketlere satılır mı, satılmaz mı bilmiyorum lakin bankalara satılmaması gerektiğini düşünüyorum. Zira bankalara satılırsa bankaların olağanda piyasadan alabileceğinden daha da âlâ getirili bir tahvile kavuşur. Bunun bir daha Merkez Bankası’na teminata verip bir daha borçlanıp bir daha ekstra para kazanma ihtimalleri var. Bankalar para kazanmasın demiyorum doğal ki fakat karşılığında bu paranın geldiği kaynak Hazine. Hazine de bu faizi bizim vergilerimizle ödeyecek. Bizde de herbiçimde Fed’in yanlışı üzere süreksiz diye düşünülüyor ki uğraş yalnızca kelamda kalıyor. Özde çabayla ilgili net olarak hiç bir şey görmüyoruz.
Güldağ: Yalnız biz işi ağırdan aldıkça sorun da derinleşiyor. Bariz iktisat potikası yanılgıları ile birleşince, global fiyatlar TL’nin bir daha paha kaybetmesine yol açıyor. Kuru tutuyoruz diyorduk, o da olmadı. Kur 16.50’yi zorluyor. Gerçi mikro idare ve müdahaleler ile pek oraya müsaade verilmemeye çalışılıyor ancak piyasa da daima test ediyor. Beştepe’de bir iktisat doruğu yapıldı. Ne konuşulduğuna ait bir açıklama yok. ‘Herbiçimde minimum fiyata artırım gelecek’ diye konuşmalar var. ‘Enflasyona endeksli tahvil görüşülüyor’ diyenler var. Sonuç itibariyle siyasetler sıkıştı. Yanılgılar da motamot devam ettiğine bakılırsa, enflasyonda bir platodan ötekine süratli sıçramalar da devam edecektir. Sen bir orta “İpin ucunu bırakırsak iş hiperenflasyona hakikat da gidebilir” demiştin. ‘Venezuela üzere oluruz’ demiştin. Maazallah o kelamların geliyor aklıma.
Ağaoğlu: Özde bir gayret görmediğimiz için enflasyon durmuyor. Makus tarafı, enflasyon beklentileri epeyce bozulduğu için nereye çıpalayacağınızı da bilemiyorsunuz. Merkez Bankası beklenti anketi 46,50 çıkıyor, vatandaşın enflasyon beklentisi 80 oluyor. 90’lı senelerda kronik bir enflasyon vardı, yüzde 70 ortalamayı 13 yıl sürdürdük. Lakin o ömrümüzün bir kesimiydi. Maaşlar, gelirler ona nazaran güncelleniyordu. Az epey onla bir arada geriden de olsa bir alışma devrimiz vardı. Şu anda maaşlar güncellenemiyor ve fiyatlar artmaya devam ediyor. Yoksulluk sonu inanılmaz biçimde artmış durumda. Beklentilerin bozulması fazlaca kritik bir sorun ve hiperenflasyon düzeyine çıkmamız neredeyse an sorunu. Ondan da geri döndürmeniz için epey lakin epeyce sert önlemleri fazlaca uzun mühlet almanız gerekiyor.
Güldağ: Olağan bir de dışarıdan gelen tesirler ve riskler var. Az evvel de dediğim üzere ‘ucuz petrol’ bizim için hayal olacak güya. Bu durum işimizi düzgünce zorlaştıracak.
Ağaoğlu: Avrupa Birliği neredeyse yüzde 90’a varan Rusya’dan gaz ithalatını yılın sonuna kadar bitirmeye kararlı. Bu olağan ki petrol ve doğal gaz meblağlarını etkiledi. Tedarik sorunu ortaya çıkardığı için risk artıyor. Buna bir de Çin’in koronavirüs tedbirlerini gevşetmeye başlamasının yaratacağı talep beklentisi de eklenince Brent petrol 120 dolarların üzerine çıktı. Benim “hani inse inse 85’e güç iner” dediğim sayı artık 95 oldu. 95 doların altına bu yıl kolay kolay inemeyiz.
Güldağ: Güç tarafında yeni ezalar bizi bekliyor üzere görüyorum. Son kaynak limiti 1 Temmuz’da geçerli olmak üzere sanayi ve ticarethaneler için 1 milyon kilovat saate kadar düşürülmüş vaziyette. Bu limitin üzerini kullanmak isteyenler ikili mutabakat yapacak. Farklı bir şey duydum; güç üreten gemiler var. Pakistan’da Angola’da oluyordu. Onlardan kiralamışız. Güç tarafında önemli bir gol yiyebiliriz yakında. Gerçekten uyumda eksiklik var. Beştepe doruğunu onun için açtım. Tahminen de hükümetin daha fazla bir ortaya gelip bunları masaya yatırması lazım. İktisat, seçim olacak diye günlük yönetim edilmek zorunda değil diye düşünüyorum.
Ağaoğlu: Geçen hafta söylemiş olduğimi tekrar edeceğim. Faizleri denklemeden sonuç almak sıkıntı. Bunu yapıp, daha sonra enflasyonla çaba ediyoruz dememiz lazım. Para ve maliye siyasetleri uyumlu hale getirilmeli. Bu sübvanse edilen faizlerle maalesef biz bir yere varamayız. Kısa vadeli tahlil üzere görülüyor ancak uzun vadeli ahlaki erozyon yaratıyor. Bu ortamda seçim yapıldı ve Sayın Cumhurbaşkanı yenidendan misyona geldi diyelim. İşi seçildikten daha sonra da güç. yenidendan siyaset değişikliği yapması gerekiyor ki işimiz kolaylaşsın. Seçimden daha sonra iktisat siyaseti değiştirilecek diye düşünüyorsak bugün niye yapmıyoruz? Büsbütün denetimden çıkma ihtimali olan bir enflasyonla karşı karşıyayız. Zira bunun karşısı Venezuela, Arjantin.
Güldağ: Bu mümkünlük beni korkutmaya başladı. “Türkiye’de belirli istikrarlar var, o kadar da değil” denebilir lakin işler uygun gitmiyor. Vatandaş ve çalışan cephesinden bakıyorum; iş barışını da bozabilecek bir ortamın geliştiğini görüyorum. 2018’den bu yana bir fakirleşme var.
Ağaoğlu: Ben ona 2015 diyorum bu ortada.
Güldağ: Birinci çeyrek büyüme bilgileri de ortaya koyuyor. Ücretlilerin GSYH ortasındaki hissesi 2020 birinci çeyrekte yüzde 39,1, 2021 birinci çeyrekte yüzde 35,5 ve artık 31,5. 3 yıl ortasında 8 puan gerilemiş. Bu az buz bir şey değil. Emsal tablo İSO 500’de de var. Faaliyet karı yüzde 139 artarak 342 milyar liraya çıkmış ancak ödenen fiyat ve maaşların hissesi 2014’te yüzde 57,5 iken 2021’de yüzde 32,2’ye inmiş. Yani 2014’ten geçen yıla 25,3 puan gerilemiş vaziyette. Hissedilmeyen bir büyüme.
Ağaoğlu: Toplumun refahına yansımayan bir büyüme. Büyüme makûs bir kriter ve gaye. Kalkınma gaye olmalı. Kalkınma, büyümenin bütün topluma yayılmış halidir. Siz muhakkak dalları sübvanse ederek destekleyerek orayı büyütüyorsunuz. Kar ediyor, para kazanıyorlar. Onu toplam Gayri Safi Ulusal Hasıla ortasında büyüme olarak herkese anlatıyorsunuz fakat toplumun geniş bir kısmı hem o büyümeden nemalanmıyor tıpkı vakitte hiç hissetmiyor. Bu da kalıcı bir yoksullaşma manasına geliyor.
Güldağ: Aslında toplumun refahını artırmak için her insanın gelirini de bununla birlikte artırmak gerekmiyor.
Ağaoğlu: Aslında harcanabilir gelirini artırmamız gerekiyor. Ömür maliyetlerini düşürücü işler yaparak bunu sağlayabilirsiniz. örneğin ulaşım masraflarını, ısınma, elektrik, su masraflarını azaltarak harcanabilir geliri yükseltebilirsiniz. Bunu kamuyu ya da şirketleri ziyana uğratarak yapmanız da gerekmiyor. Daha uygun yöneterek maliyetleri aşağıya çekerek sağlayabilirsiniz. sıradan olarak güçte hedge süreçleri yaparak, riskten korunma süreçleri yaparak yahut uzun vadeli mutabakatlara girerek bunları yapabilirsiniz. Birtakım ülkelerin atabildiği adımlar bunlar. Maliyeti aşağı çekerseniz harcanabilir gelir artar.
Güldağ: Güç faturamız cari açığı da artıracak. Cari açığımızın arttığı bir ortamda kurda önemli bir baskı bekler misiniz?
Ağaoğlu: Kur tarafında şok üslubu bir baskı beklemem. Buna niye olabilecek yabancı yatırımcıların fazlaca büyük bir kısmının piyasalara ulaşımını engelledik. İçerden gelebilecek baskıları da gorece kamu eliyle bir biçimde yönetiyoruz. Yönetiyoruz kısmını tırnak ortasında söyleyeyim. Burada sorun şu: Biz fonlayabildiğimiz sürece cari açık veririz. Yeni mal ve hizmet alabilmemiz için borçlanmamız gerekiyor. Yurtharicinden borçlanma maliyetimiz yüzde 10’a dayandı. Akreditif tarafında sorunlarımız devam ediyor. Kur tarafında bu biçimde büyük bir şok, zıplama usulü bir şey görmeyeceğimizi düşünerek ben sorunun ödemeler istikrarı tarafında ortaya çıkacağını düşünüyorum. Şimdilik turizm geliriyle bir biçimde aşılacağını umuyoruz. Ancak dönem bitip, güç fiyatları da üstte kalmaya devam edince işimiz zorlaşır. Sürdürülebilir bir etapta olduğumuzu düşünmüyorum.
Altında 1840 düzeyi belirleyici olacak
Güldağ: Altın ve gümüşte bir hareketlilik gördük, trend değişikliği bekler misin kısa vadede?
Ağaoğlu: Gümüş 22’lerin, altın 1850’lerin üzerine çıktı, hatta 1860’lara kadar geldi. Âlâ bir toparlanma oldu. Altın 1900’lerin üzerine atar kendini diye düşünüyorum. Fakat Amerikan 10 yıllık tahvillerinde o denli epey majör kalıcı bir düşüş olmadı. yeniden yükselince altın biraz örselendi. Bu hafta 1840’ın üzerinde kapatırsak, toparlanma devam edebilir. Lakin hayli majör, sert yükseliş beklemiyorum. Zira enflasyonun kalıcı olmadığı izlenimini oluşturma ismine kıymetli metaller tarafında yavaşça manipülatif bir dünya görüldüğünü düşünüyorum. Bunu çabucak hemen daha kanıtlayabilmiş değilim ancak iki sohbet öncesinde konuşmuştuk. Londra’da da emsal izlenimler var. Onun için 1840 düzeyinin üzerinde kapanırsa biraz üst gitme ihtimali artacak, aksi takdirde sallan yuvarlan gideceğiz bu biçimde.
‘Ağır çekim’ kriz yaşıyoruz
Güldağ: Türkiye iktisadı benim fazlaca fazla şahit olmadığım bir şekilde gidiyor. Lakin alışagelmiş olan da şu: Çoklukla bir şeyler birikir, süratli bir biçimde bir noktaya ulaşır. daha sonra ‘deniz bitti’ deriz, akabinde bir toparlanma başlar.
Ağaoğlu: Dur, kalklarla yürümüyor işler. Biz her 10 yılda bir dur, kalk yapıyoruz. Fakat düzeyimiz aşağıya iniyor. Borsaya bakın. Dolar bazında 5,1’den 1,25’e düşmüş. Ancak 1,25’ten 1,70’e çıktığında, yüzde 50 artmış üzere görüyoruz. Hayır, evvelde 5,1 dolar seviyesindeydik. Yani her seferinde önemli yoksullaşarak ‘dur’ları yaşıyoruz aslında.
Güldağ: Yaşadığımız döngü biraz farklılaştı. Evvelce 7 büyüklüğünde zelzelesi yaşıyorduk. daha sonrasında toparlanıyorduk. Artık ise 3,5, 4, 4,5 şiddetinde daima zelzeleler yaşıyoruz. Bunlar ne vakit büyük bir zelzeleye dönüşecek sorusu soruluyor? Sapanca’da düzenlediğimiz Dönüşen Dünyada Liderlik Zirvesi’nde de ‘belirsizlik’ şikayetleri sıkça lisana getirildi. Beklentiler, ‘daha ne kadar kötüleşecek’ üzerinden şekilleniyor.
Ağaoğlu: Biraz ağır çekim kriz yaşıyormuşuz üzere bir his var içimde. O yüzden senin dediğin 3, 4 şiddetindeki zelzeleleri epeyce büyük bir sarsıntı üzere hissetmiyoruz. Fakat bina her geçen gün dayanıklılığını kaybediyor.
Okumaya devam et...