UÇTAN Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi Projesi yöneticisi, Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi (HTK) Lideri İlhan Bağören, “Gündem Özel” sohbetimizde, “Haberleşme teknolojilerinde artık sanayinin doğal oyuncuları olan özel dalın oyun kurucu olması ve savunma sanayi yetkinliklerinin özel bölüme sunulmasının vakti gelmiştir” dedi. Bağören, Türkiye’nin 5G’de eser geliştirmek için gerekli teknolojiye sahip olduğunu vurgulayıp ekledi: “Bu yetkinliği eserlere ve ticarileşmeye çevirmek efor ve yatırım istiyor. 5G’ye 2023’te geçecek olursak geç kalmış sayılmayız.” Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi (HTK) Lideri İlhan Bağören’e sorularımız ve karşılıkları şöyleki:
STANDARTLARI YENİ YAZILDI
● 5G konusunda neler düşünüyorsunuz? Sizce Türkiye, 5G teknolojileri konusunda hangi noktada bulunuyor? 5G’ye geçişte geç mi kalınıyor? Bu mevzuda nasıl bir yol izlenmeli?
Türkiye, 5G’de eser geliştirmek için gerekli teknolojik yetkinliğe sahip. Bu yetkinliği eserlere ve ticarileşmeye çevirmek efor ve yatırım istiyor. 5G’ye 2023’te geçecek olursak geç kalmış olmayız, zira 5G’yi 4G’den farklı kılan özelliklerin pek birçoklarının standartları yeni yazıldı, mamüllerin alana çıkması ve kullanılmaya başlaması 2023’ü bulacaktır. 2018 yılında başlanan yerli ve ulusal eser geliştirme takvimi 2023’te ticarileşme için uygundu. Lakin projelerin desteklenmesinde rastlanan aksamalar ve bu niçinle yaşanan eleman kayıpları, gelişmeleri durdurdu hatta geriletti. Bir diğer niye de özel kesim ve savunma endüstrisi firmalarının bir arada çalışamaması. Devletin karar sistemleri bu grupları bir ortaya getiremediği üzere, nasıl fonlayacağına karar verememesi de gecikmelere niye oldu.
4.5G PROJESİ MAKSADA ULAŞAMADI
● Türkiye’de 5G teknolojilerine dönük eser geliştirebilen yerli şirketler var mı? Bu alanda dünyanın önde gelen 4 üreticisi ülkemizde aktif durumda bulunuyor. Onların rekabeti karşısında yerli firmaların gelişmesi mümkün olur mu?
Dünyada 5G mamüllerini geliştiren 30’a yakın firma var. Bu firmaların 4 tanesi Türkiye pazarında aktif. Çinli Huawei ile ZTE, Finlandiyalı Nokia ve İsveçli Ericsson. Türkiye de 5G altyapısı için eserler geliştirecek yeterliliğe sahip. Türkiye’de taşınabilir şebekelerde yerli altyapı geliştirme çalışmaları 2013 yılında savunma endüstrisinin askeri maksatlı LTE Baz İstasyonu geliştirme projesiyle başladı. çabucak sonrasında 4.5G ile bu proje sivil bölümü de hedefledi. Lakin geçen 8 yıl, büyük bütçeler ve taşınabilir işletmecilerimizin takviyelerine rağmen 4.5G projesi beklenen maksatlara ulaşamadı. bir daha de bu proje ile taşınabilir haberleşme dalında epey değerli teknolojik birikim ve saha deneyimi kazanıldı. Öteki taraftan, geçen yıllarde Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi’nin (HTK) kuruluşu, TÜBİTAK’tan alınmış, kurum tarihinin en büyük projesi olan “Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi (UUYM5G)” projesinin Ar-Ge’sini muvaffakiyetle tamamlamış olan özel dal de kıymetli ölçüde kendi sermayesi ile bu yetkinlikleri geliştirmiştir. Artık bu sanayinin doğal oyuncuları olan özel dalın oyun kurucu olması ve savunma endüstrisinin yetkinliklerinin özel bölüme sunulması vakti gelmiştir.
KAYNAK VAR FAKAT SİSTEM YANLIŞ
● Bu yılın haziran ayının ikinci yarısında “Yerli ve ulusal 5G teknolojisi” nin tanıtım toplantısında HTK Lideri şapkanızla, “Küresel rakiplerimiz milyar dolarlık bütçelerle 5G teknolojileri üzerinde çalışıyor. Bizim projemizde birinci fazda 20 milyon dolar kaynak kullanıldı. Bu kaynağın 12 milyon dolarını TÜBİTAK sağladı, 8 milyon dolarını firmalar karşıladı” demişsiniz. Bu konuşmanızdan 5G teknolojilerine dönük çalışmalar için kaynak yetersizliğinin de kelam konusu olduğu manası çıkıyor. Bu niye kaynaklanıyor?
Rekabetçi ülkeler, global tertipteki yerlerini belirleyecek 5G teknolojileri için milyarlarca dolarlık takviye programları oluşturmuşlardır. Ülkemizde5G ile ilgili farkındalığın düşük olduğunu düşünüyorum. Ülkenin kaynakları var. Lakin kullandırma konusunda ezalar yaşanıyor. Savunma endüstrisi basitçe kaynak bulabilirken özel dalın verilen takviyeleri kullanabilmesi için evvel yatırım yapması gerekiyor. Yani evvel parayı harcanması daha sonra istemesi gerekiyor. Özel kesimin harcayacak parası olsa esasen devletten istemez. Sistem yanlış kurgulandığı için devletin kaynağı bulunmasına karşın özel bölüm kaynak badiresi çekiyor.
HTK İLE BİRLİKTE TAŞINABİLİR İŞLETMECİ ALIMINDA YERLİLİK YÜZDE 20’YE ÇIKTI
● Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi, kaç şirketi ve kenti kapsıyor? Kümelenme, Türkiye’de haberleşme teknolojilerinin gelişmesini tetikleyici tesir yaratabildi mi?
Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi’ne (HTK) 13 kentten 160’dan fazla firma üye. HTK’nın kurulması daha sonrasında taşınabilir işletmecilerin alımlarında yüzde 1’in altında olan yerlilik hissesi yüzde 20’lere taşındı. Bunda firmaların birbirleri ile ve taşınabilir işletmecilerle daha yakın ve verimli çalışmasının değerli hissesi oldu.
UUYM5G’DE KARARSIZLIK niçinİYLE DURAKSAMA VAR
● Bize TÜBİTAK’tan alınmış en büyük proje olan “Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi” projesini anlatır mısınız? Proje neleri kapsıyor? Kaç şirket ve kurum bu projede misyon alıyor? Proje hangi evrede?
HTK’nın kurulmasından daha sonra yüzde 20’ler civarına gelen yerlilik hissesinin daha da yükseltilmesinin lakin altyapıda da eserler geliştirerek mümkün olacağını gördük, ama 4G’de altyapı tasarımı için pazarın 8 sene gerisinde kalındığı için bu eforun 5G’ye konmasına karar verilmesi üzerine Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi (UUYM5G) başlatıldı. BTK liderliğinde üreticiler ve işletmeciler bir ortaya gelerek muhtaçlıkları belirlediler. Bu gereksinimlere yönelik çalışmak isteyen bütün firmalara bu projede yer verildi; 16 firma ve 3 işletmecinin paydaşlığı ile 2018’de TÜ- BİTAK/TEYDEB dayanağı ile başlayan bu Ar-Ge projesi, 2021 Mart sonunda prototiplerin çıkması ile sonuçlandı.
Çabucak akabinde ticarileşme kademesine geçilmesi gerekirken biraz evvel bahsetmiş olduğum kararsızlıklar ötürüsıyla projeye devam edilemiyor. Bu da durmaktan öte geri gitmek demek. Zira bu projeye devam edemeyen firmaların grupları diğer projelere dağılıyor.
GTENT VE HTK ÜRETİCİLERİ 5 MİLYAR DOLAR İHRACAT YAPAR
● GTENT memleketler arası oyuncu olabilecek kabiliyette midir?
GTENT’in öteki HTK oyuncuları ile birlikte UUYM5G projesi kapsamında geliştirmiş olduğu ve BTK’da demo yaptığı prototipler memleketler arası rekabetçi seviyededir. Birlik sağlanır ve özel bölümün önü açılırsa, gerek 5G yatırımlarının yerli teknolojiyle sağlanması, gerekse ülkemiz için fazlaca değerli bir ihracat kanalının açılması mümkün olacaktır. Bugün için taşınabilir işletmecilerimizin yatırımları yılda 2 milyar dolar civarındadır. 5G ile bu ölçünün 3 milyar doları geçmesi bekleniyor. Yerli üreticilerimizin önünde yüzde 45 yerlilik zorunluluğunu kıymetlendirecek eserlerle en az 1.5 milyar dolarlık bir pazar var. 1.5-2 milyar dolarlık yerli pazar hissesi, sürekliliği sağlayacak hacim oluşturmasa da yerli işletmecilerden sağlanacak referanslarla bir arada global bir gücün ayağa kalkması için kâfi olacaktır. GTENT ve HTK üreticilerimizin 100’e yakın ülkedeki müşteri tabanı, Türk işletmecilerin referanslarıyla satış yapılabilen işletmecilerdir. GTENT, 2028 yılına kadar bölgesel pazarda yüzde 10, global pazarda ise yüzde 3 hisse alarak yılda 5 milyar dolarlık ihracata ulaşmayı hedeflemektedir.
DÜNYADA 1 MİLYARDAN FAZLA KULLANICIYA ULAŞIYORUZ
● Telenity, bugün hangi noktaya ulaştı? Teknolojide amaçlarınızı yakaladınız mı? Nasıl bir grupla çalışıyorsunuz?
Telenity, bugün 40’dan fazla ülkedeki taşınabilir işletmecilerde 1 milyardan fazla kullanıcıya hizmet götürmektedir. Değişen trendlere uygun olarak mamüllerini lisanslamak yerine buluttan hizmet vermeye başlayan Dijital Servis Platformu’nu 5G standartlarına uyumlu hale getirmektedir. Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Şebekesi projesinde de bir taraftan global standartlarda eser geliştirme kültürümüzü paydaşlarla paylaşırken, öbür taraftan mamüllerin sanallaştırma platformunu geliştiriyoruz. Telenity’de 4 merkezde 150 mühendis çalışıyor.
Aylar süren Telekom servisini günlere indirdik
● İlhan Bağören olarak 1988’de ABD’de garajda arkadaşlarınız Bekir Şerbetçioğlu ve Eşref Özülkülü ile bir arada EBS/ NewNet’i kurdunuz. Bu şirketi kısa müddette büyütüp bir NASDAQ firmasına sattınız. daha sonra Telenity’yi kurup Türkiye’ye taşıdınız. Bu şirketiniz daha 2 yaşındayken geliştirdiği teknolojiyle TÜBİTAK’ın “Teknoloji Mucizeleri” ortasına girdi. Bize 1988’de ABD’de başlayan, Türkiye’de Telenity ile gelişen teknoloji seyahatinizi anlatır mısınız? Şirketinizi daha birinci senelerında TÜBİTAK’ın “Teknoloji Mucizeleri” listesine götüren buluş ya da geliştirmeleriniz nelerdi?
Telenity’nin kurucu ve yönetici grubu, global olarak alanında önder olan evvelki teşebbüsümüz NewNet’in bir devamı niteliğinde olduğu için geniş dal deneyimi ve müşteri kimi vardı. Telenity’nin global rakipleri, daha evvelki firmamız NewNet’in müşterileri olduğu için güçlü ve zayıf yanlarını uygun biliyorduk. Bu bilgilerle kısa vakitte pazarın gereksinimlerine hitap edecek, kesimin ilerisinde olan temel bir “framework” geliştirdik: Çok daha sonraları sanayide standartlaşmaya başlayan “no-code” tasarım merkezi, dağıtılmış geliştirme altyapısı, API Gateway ve dalda kullanılan ismini Telenity’nin verdiği “Service Delivery Platform” ile olağanda aylar süren telekom servislerini günler ortasında geliştirmek mümkün oluyordu. Kısa vakitte fazlaca sayıda eseri 20’den çok ülkede satıldı.
Ülke iktisadına 1000’i aşkın mühendis kazandırdık
● ABD’de teknoloji şirketi kurup kısa müddette ulaştığı değerli bir kıymet üzerinden sattınız. ABD’deki teknoloji geliştirme, Ar-Ge, inovasyon ortamını, ekosistemi ile Türkiye’yi karşılaştırınca nasıl kıymetlendirme yaparsınız? “Telenity’yi ABD’de kursaydık daha başarılı olurduk” diye düşündüğünüz oluyor mu? Türkiye’deki teknoloji geliştirme ekosisteminde artıları, eksileri sıralar mısınız?
Türkiye’deki ortam ABD ile karşılaştırınca yokluklar ortasında; finans kaynakları, global müşterilerle çalışabilecek insan kaynağı, eser geliştirme geleneği epeyce zayıf. Telenity’yi ABD’de kursaydık hayli daha başarılı olacağı kuşku götürmez, fakat Telenity’yi, Türkiye’ye getirdiğimize pişman değiliz zira bir taraftan daha güçlü bir toplumsal hayat yaşarken, başka taraftan kazandığımız global eser geliştirme deneyimimizi ülke ekosistemi ile paylaşmanın hazzını yaşıyoruz. Telenity, kurulduğundan beri ülke ekosistemine 1000’den çok mühendis kazandıran bir okul haline gelmiştir, bir süre bizimle çalışıp ayrılan mühendislerimize “mezunumuz” diyoruz, pek birçok da bir süre daha sonra geri gelir; şu anda üst seviye yöneticilerimizin tamamında yakını bu cins bir seyahat yapmıştır.
Haberleşme teknolojilerinde ‘ikilik’, kaynakları boşa harcatıyor
● Sizce savunma endüstrisi sivil haberleşme bölümünden çekilmeli mi?
Savunma endüstrisi epey kıymetli yetkinlikler geliştirmiştir, bu yetkinlikleri kullanmamak ülke çıkarları için büyük kayıp olur. Kıymetli olan bu yetkinliklerin en uygun kullanılacağı modeli bulmaktır. Ayrıyeten, geçmişte askeri haberleşme sistemleri özel sistemler iken, 5G’nin biroldukca özelliği, bu sistemin askeri maksatlar için de kullanılabilir hale getirdi. ötürüsı ile savunma endüstrisinin 5G ile ilgili Ar-Ge yapması hem kendi maksatlarına uygundur tıpkı vakitte sivil haberleşme dalı için değerli bir birikim olacaktır. Lakin, şu anda 4.5G’de sivil kesimde amaçlara ulaşamamış olan savunma endüstrisi, 5G’de liderlik yapmak istemekte, özel dal firmalarını kendi çatısı altında çalışmaya davet etmektedir. Yeterli bir basketbolcu, yeteneğini Fatih Hoca’nın yönetici olduğu ve yıldız oyunculara karşın düşme çizgisinden çıkaramadığı kadroda harcamak istemez. Ayrıyeten, bu dalda muvaffakiyet için gerekli ekonomik hacim yalnızca ihracatla sağlanabilir; milletlerarası 5G pazarında, ABD’nin Çinli üreticilerin devlet güdümünde olduğu savıyla başlatmış olduğu teknoloji savaşları kararında, had safhada ulusal güvenlik paranoyası hakimken, bir ülkenin savunma endüstrisinin idaresindeki bir üreticinin gereken hacmi sağlayacak ihracat yapması mümkün değildir. Dünyada askeri ve sivil haberleşme firmalarının alanları ayrıştırılmıştır: ABD’de Harris, Fransa’da Thales, İngiltere’de BAE üzere firmalar, gereken teknolojiye hâkim olmalarına rağmen sivil 5G’ye girmezler.
ÇÖZÜMSÜZLÜKTEN AVANTAJ SAĞLANIYOR
2018-2021 içindeki UUYM5G projesinde savunma endüstrisinin projeye daha sonradan dahil edilmesine rağmen işbirliği sağlanamamış, “iş bölümü” yapılmış, iki başka proje haline gelmiştir. Projedeki özel kesim firmalarından 10 tanesi bir ortaya gelerek GTENT isimli firmayı kurmuş, savunma endüstrisi firmaları katılmamışlardır. Prototiplerin geliştirildiği bu proje bitmedilk evvel ticarileşme evresi olarak kurgulanan TÜBİTAK SAYEM projesi, savunma endüstrisinin başkan olma ısrarı kararı muahede sağlanamadığı için iptal edilmiştir. UUYM5G projesinin baştan beri ortasında olan ve özel bölümün ticari olarak ön planda olduğu “itici” modele uygun çalışarak başarılı projelere imza atan Havelsan da savunma endüstrisi idaresi tarafınca projeden çıkartılmış, büyük bir grubun 3 yılda yaptığı fazlaca değerli kazanımlar kaybedilmiştir.
Mart 2021’de biten UUYM5G Ar-Ge projesinin devamı olarak iki küme Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca birlikte “Hamle” programına yönlendirilmiş, lakin BTK’nın arabuluculuk gayretleriyle GTENT ve ULAK yöneticileri içinde varılan mutabakata rağmen, savunma endüstrisinin her hususta başkan olma ısrarı üzerine ortak müracaat yapılamamış, iki başka müracaat yapılmıştır. Artık de Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, daha evvel firmaların ve BTK’nın yapamadığını yaparak tek bir projeye indirmek ya da iki başka proje desteklemek zorunda kalacak, bu da aylarca gecikmeye niye olacaktır. Sivil kesimi desteklemeye yönelik bu devlet dayanak ve projelerin gecikmesi özel kesim firmalarının ilerlemesini engellerken, savunma endüstrisi farklı devlet fonları ile ilerlemekte, çözümsüzlükten avantaj sağlamaktadır.
Bu mühlet ortasında, GTENT idaresi savunma endüstrisine birleşmeye yönelik biroldukça teklif götürmüş, karşılık alamamıştır. Bu ikilik, ülkenin sonlu kaynaklarının berbat harcaması yanı sıra, proje planlamasındaki gecikmelerle ülkenin 5G’ye geçişi için kalan kısıtlı vaktin da boşa harcamasına yol açmaktadır. Bu durumda ya projenin gecikmesi sebebiyle 5G lansmanına yetişilemeyeceği için yerli yerine yabancı eserler kullanılacak ya da lansman için projenin bitmesi beklenerek ülke 5G’ye geç girecek, memleketler arası rekabette geriye düşecektir. Savunma endüstrisinin yabancı olduğu bir dalda liderlik arayışlarıyla daha fazla vakit kaybetme lüksümüz yoktur. Bir an evvelden bu iki grup özel dal kulvarında birleşmelidir. Bu mümkün şayet olmazsa özel bölüm acilen desteklenmeli, 5G’ye geç kalma riski azaltılmalıdır.
Model, sivil haberleşmeye uymuyor
● Kamunun, yani TSK’nın alım gücü, Türkiye’de savunma endüstrisinin değerli ölçüde gelişmesini sağladı. Türkiye İHA, SİHA teknolojilerinde öne çıktı. Haberleşme teknolojilerinde de savunma endüstrisi yüklü bir şirket olan Aselsan’ın değerli adımları var. Yerli baz istasyonu ULAK, Aselsan’ın kanatları altında geliştirildi. Lakin, her ne kadar Türkiye’deki GSM operatörleri kullanmaya çalışsa da ULAK’ta hedeflenen muvaffakiyetin yakalanamadığı görülüyor. Bu durumu neye bağlıyorsunuz?
Savunma endüstrisinin başarılı yöneticileri, büyük maddi imkanlar ve ülkenin en güzel mühendislerine rağmen bu projenin muvaffakiyete ulaşamamasının açıklaması aslında sıradan: Özel bölüm kaidelerinin geçerli olduğu Sivil Haberleşme Kesimi ile savunma endüstrisi, birbirinden iki spor kolu kadar farklı; futbolda memleketler arası muvaffakiyet kazandığında Fatih Terim’i basketbol grubuna yönetici yapar mıydınız? Avrupa’da Final-4 oynayacak yıldızlarla dolu ekibin küme düşmesi işten bile değil. Savunma endüstrisinde en kıymetli ihtiyaç teknolojik yeterliliktir. Sivil haberleşme dalı de dahil olmak üzere özel bölümün önündeki en büyük zorluk müşteriyi tanımak, gereksinimlerini belirlemek ve satışa ikna etmek iken, savunma endüstrisinde müşteri kendisi ya da ortağıdır. Gereksinimler kendi ortasında belirlenir, ülkenin en uygun mühendisleri, fazlası ile kâfi sermayesi ile maliyet öncelik olmadan tahlil geliştirilir, askere teslim eder. Askerin Çinli ya da ABD’li firmaların mamüllerini tercih ya da karşılaştırma bahtı yoktur, verileni kullanır. Sivil haberleşme dalında teknolojik yeterlilik gerekse de kıymetli faktörlerden yalnızca birisidir. Size mecbur yahut ortak olmayan müşterilerin daima değişen muhtaçlıklarını öngörmeniz, bu öngörülere bakılırsa risk alarak, öz kaynaklarınızla yatırım yaparak eseri geliştirmeniz, daha sonra da pazarlamanız ve satmanız gerekir. Gerek eser özelliklerinde gerekse maliyetlerde rekabet yüksektir. Savunma endüstrisinin iş modelinde ve liderliğinde geliştirilen 4.5G baz istasyonu 2017 yılında taşınabilir işletmecilerimize sunuldu. Savunma endüstrisinin alıştığı, verileni kullanmak zorundaki paydaş-müşteri olmasalar da yüzde 45’e varan yerlilik mecburiliği, bütün devlet kademelerinin “cesaretlendirmesi” ve yönetici ve takımlarının yerli bir muvaffakiyet kıssasına paydaş olma hevesleri ile taşınabilir işletmeciler bu eseri kullanabilmek için 4 yıldır hiç bir üreticiye vermedikleri takviyesi verdiler. Fakat bugün gelinen noktada amaçlar hâlâ epey uzak: Şebekelerdeki yerli 4.5G baz istasyonları fazlaca az sayıda ve yalnızca performans gerektirmeyen alanlarda kullanılıyor.
Üst yüklenici değil ‘itici rol’de olmalı
● Başta Aselsan olmak üzere Savunma Sanayi Başkanlığı’nın, TSK’nın temaslı olduğu savunma sanayi şirketlerinin fazlaca sayıda yerli tedarikçi ile çalıştığını biliyoruz. Mevcut yapı, savunma endüstrinde özel bölüm şirketlerine gelişme, büyüme ortamı sağlıyor mu? Bu alanda daha fazla özel dal şirketinin ortaya çıkabilmesi için neler yapmak gerekiyor?
Savunma endüstrisi şirketlerinin fazlaca sayıda yerli tedarikçi ile çalışması, bu firmaların teknik yeterliklerini epey yükseltti. Lakin savunma endüstrisi projelerine bağımlılık geliştiren bu firmaların risk alma, müşteri tanıma, pazarlama, satış kasları hiç gelişmemekte ve günümüzde ülkelerin kalkınması için gitgide gelişmesi gereken teşebbüsçü ekosisteminin haricinde kalmaktadırlar. Savunma endüstrisinin özel kesimle ilgilerinde üst yüklenici değil, teknoloji sağlayıcı ve itici rolde olması daha uygun olacaktır.
Okumaya devam et...
STANDARTLARI YENİ YAZILDI
● 5G konusunda neler düşünüyorsunuz? Sizce Türkiye, 5G teknolojileri konusunda hangi noktada bulunuyor? 5G’ye geçişte geç mi kalınıyor? Bu mevzuda nasıl bir yol izlenmeli?
Türkiye, 5G’de eser geliştirmek için gerekli teknolojik yetkinliğe sahip. Bu yetkinliği eserlere ve ticarileşmeye çevirmek efor ve yatırım istiyor. 5G’ye 2023’te geçecek olursak geç kalmış olmayız, zira 5G’yi 4G’den farklı kılan özelliklerin pek birçoklarının standartları yeni yazıldı, mamüllerin alana çıkması ve kullanılmaya başlaması 2023’ü bulacaktır. 2018 yılında başlanan yerli ve ulusal eser geliştirme takvimi 2023’te ticarileşme için uygundu. Lakin projelerin desteklenmesinde rastlanan aksamalar ve bu niçinle yaşanan eleman kayıpları, gelişmeleri durdurdu hatta geriletti. Bir diğer niye de özel kesim ve savunma endüstrisi firmalarının bir arada çalışamaması. Devletin karar sistemleri bu grupları bir ortaya getiremediği üzere, nasıl fonlayacağına karar verememesi de gecikmelere niye oldu.
4.5G PROJESİ MAKSADA ULAŞAMADI
● Türkiye’de 5G teknolojilerine dönük eser geliştirebilen yerli şirketler var mı? Bu alanda dünyanın önde gelen 4 üreticisi ülkemizde aktif durumda bulunuyor. Onların rekabeti karşısında yerli firmaların gelişmesi mümkün olur mu?
Dünyada 5G mamüllerini geliştiren 30’a yakın firma var. Bu firmaların 4 tanesi Türkiye pazarında aktif. Çinli Huawei ile ZTE, Finlandiyalı Nokia ve İsveçli Ericsson. Türkiye de 5G altyapısı için eserler geliştirecek yeterliliğe sahip. Türkiye’de taşınabilir şebekelerde yerli altyapı geliştirme çalışmaları 2013 yılında savunma endüstrisinin askeri maksatlı LTE Baz İstasyonu geliştirme projesiyle başladı. çabucak sonrasında 4.5G ile bu proje sivil bölümü de hedefledi. Lakin geçen 8 yıl, büyük bütçeler ve taşınabilir işletmecilerimizin takviyelerine rağmen 4.5G projesi beklenen maksatlara ulaşamadı. bir daha de bu proje ile taşınabilir haberleşme dalında epey değerli teknolojik birikim ve saha deneyimi kazanıldı. Öteki taraftan, geçen yıllarde Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi’nin (HTK) kuruluşu, TÜBİTAK’tan alınmış, kurum tarihinin en büyük projesi olan “Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi (UUYM5G)” projesinin Ar-Ge’sini muvaffakiyetle tamamlamış olan özel dal de kıymetli ölçüde kendi sermayesi ile bu yetkinlikleri geliştirmiştir. Artık bu sanayinin doğal oyuncuları olan özel dalın oyun kurucu olması ve savunma endüstrisinin yetkinliklerinin özel bölüme sunulması vakti gelmiştir.
KAYNAK VAR FAKAT SİSTEM YANLIŞ
● Bu yılın haziran ayının ikinci yarısında “Yerli ve ulusal 5G teknolojisi” nin tanıtım toplantısında HTK Lideri şapkanızla, “Küresel rakiplerimiz milyar dolarlık bütçelerle 5G teknolojileri üzerinde çalışıyor. Bizim projemizde birinci fazda 20 milyon dolar kaynak kullanıldı. Bu kaynağın 12 milyon dolarını TÜBİTAK sağladı, 8 milyon dolarını firmalar karşıladı” demişsiniz. Bu konuşmanızdan 5G teknolojilerine dönük çalışmalar için kaynak yetersizliğinin de kelam konusu olduğu manası çıkıyor. Bu niye kaynaklanıyor?
Rekabetçi ülkeler, global tertipteki yerlerini belirleyecek 5G teknolojileri için milyarlarca dolarlık takviye programları oluşturmuşlardır. Ülkemizde5G ile ilgili farkındalığın düşük olduğunu düşünüyorum. Ülkenin kaynakları var. Lakin kullandırma konusunda ezalar yaşanıyor. Savunma endüstrisi basitçe kaynak bulabilirken özel dalın verilen takviyeleri kullanabilmesi için evvel yatırım yapması gerekiyor. Yani evvel parayı harcanması daha sonra istemesi gerekiyor. Özel kesimin harcayacak parası olsa esasen devletten istemez. Sistem yanlış kurgulandığı için devletin kaynağı bulunmasına karşın özel bölüm kaynak badiresi çekiyor.
HTK İLE BİRLİKTE TAŞINABİLİR İŞLETMECİ ALIMINDA YERLİLİK YÜZDE 20’YE ÇIKTI
● Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi, kaç şirketi ve kenti kapsıyor? Kümelenme, Türkiye’de haberleşme teknolojilerinin gelişmesini tetikleyici tesir yaratabildi mi?
Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi’ne (HTK) 13 kentten 160’dan fazla firma üye. HTK’nın kurulması daha sonrasında taşınabilir işletmecilerin alımlarında yüzde 1’in altında olan yerlilik hissesi yüzde 20’lere taşındı. Bunda firmaların birbirleri ile ve taşınabilir işletmecilerle daha yakın ve verimli çalışmasının değerli hissesi oldu.
UUYM5G’DE KARARSIZLIK niçinİYLE DURAKSAMA VAR
● Bize TÜBİTAK’tan alınmış en büyük proje olan “Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi” projesini anlatır mısınız? Proje neleri kapsıyor? Kaç şirket ve kurum bu projede misyon alıyor? Proje hangi evrede?
HTK’nın kurulmasından daha sonra yüzde 20’ler civarına gelen yerlilik hissesinin daha da yükseltilmesinin lakin altyapıda da eserler geliştirerek mümkün olacağını gördük, ama 4G’de altyapı tasarımı için pazarın 8 sene gerisinde kalındığı için bu eforun 5G’ye konmasına karar verilmesi üzerine Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Haberleşme Şebekesi (UUYM5G) başlatıldı. BTK liderliğinde üreticiler ve işletmeciler bir ortaya gelerek muhtaçlıkları belirlediler. Bu gereksinimlere yönelik çalışmak isteyen bütün firmalara bu projede yer verildi; 16 firma ve 3 işletmecinin paydaşlığı ile 2018’de TÜ- BİTAK/TEYDEB dayanağı ile başlayan bu Ar-Ge projesi, 2021 Mart sonunda prototiplerin çıkması ile sonuçlandı.
Çabucak akabinde ticarileşme kademesine geçilmesi gerekirken biraz evvel bahsetmiş olduğum kararsızlıklar ötürüsıyla projeye devam edilemiyor. Bu da durmaktan öte geri gitmek demek. Zira bu projeye devam edemeyen firmaların grupları diğer projelere dağılıyor.
GTENT VE HTK ÜRETİCİLERİ 5 MİLYAR DOLAR İHRACAT YAPAR
● GTENT memleketler arası oyuncu olabilecek kabiliyette midir?
GTENT’in öteki HTK oyuncuları ile birlikte UUYM5G projesi kapsamında geliştirmiş olduğu ve BTK’da demo yaptığı prototipler memleketler arası rekabetçi seviyededir. Birlik sağlanır ve özel bölümün önü açılırsa, gerek 5G yatırımlarının yerli teknolojiyle sağlanması, gerekse ülkemiz için fazlaca değerli bir ihracat kanalının açılması mümkün olacaktır. Bugün için taşınabilir işletmecilerimizin yatırımları yılda 2 milyar dolar civarındadır. 5G ile bu ölçünün 3 milyar doları geçmesi bekleniyor. Yerli üreticilerimizin önünde yüzde 45 yerlilik zorunluluğunu kıymetlendirecek eserlerle en az 1.5 milyar dolarlık bir pazar var. 1.5-2 milyar dolarlık yerli pazar hissesi, sürekliliği sağlayacak hacim oluşturmasa da yerli işletmecilerden sağlanacak referanslarla bir arada global bir gücün ayağa kalkması için kâfi olacaktır. GTENT ve HTK üreticilerimizin 100’e yakın ülkedeki müşteri tabanı, Türk işletmecilerin referanslarıyla satış yapılabilen işletmecilerdir. GTENT, 2028 yılına kadar bölgesel pazarda yüzde 10, global pazarda ise yüzde 3 hisse alarak yılda 5 milyar dolarlık ihracata ulaşmayı hedeflemektedir.
DÜNYADA 1 MİLYARDAN FAZLA KULLANICIYA ULAŞIYORUZ
● Telenity, bugün hangi noktaya ulaştı? Teknolojide amaçlarınızı yakaladınız mı? Nasıl bir grupla çalışıyorsunuz?
Telenity, bugün 40’dan fazla ülkedeki taşınabilir işletmecilerde 1 milyardan fazla kullanıcıya hizmet götürmektedir. Değişen trendlere uygun olarak mamüllerini lisanslamak yerine buluttan hizmet vermeye başlayan Dijital Servis Platformu’nu 5G standartlarına uyumlu hale getirmektedir. Uçtan Uca Yerli ve Ulusal 5G Şebekesi projesinde de bir taraftan global standartlarda eser geliştirme kültürümüzü paydaşlarla paylaşırken, öbür taraftan mamüllerin sanallaştırma platformunu geliştiriyoruz. Telenity’de 4 merkezde 150 mühendis çalışıyor.
Aylar süren Telekom servisini günlere indirdik
● İlhan Bağören olarak 1988’de ABD’de garajda arkadaşlarınız Bekir Şerbetçioğlu ve Eşref Özülkülü ile bir arada EBS/ NewNet’i kurdunuz. Bu şirketi kısa müddette büyütüp bir NASDAQ firmasına sattınız. daha sonra Telenity’yi kurup Türkiye’ye taşıdınız. Bu şirketiniz daha 2 yaşındayken geliştirdiği teknolojiyle TÜBİTAK’ın “Teknoloji Mucizeleri” ortasına girdi. Bize 1988’de ABD’de başlayan, Türkiye’de Telenity ile gelişen teknoloji seyahatinizi anlatır mısınız? Şirketinizi daha birinci senelerında TÜBİTAK’ın “Teknoloji Mucizeleri” listesine götüren buluş ya da geliştirmeleriniz nelerdi?
Telenity’nin kurucu ve yönetici grubu, global olarak alanında önder olan evvelki teşebbüsümüz NewNet’in bir devamı niteliğinde olduğu için geniş dal deneyimi ve müşteri kimi vardı. Telenity’nin global rakipleri, daha evvelki firmamız NewNet’in müşterileri olduğu için güçlü ve zayıf yanlarını uygun biliyorduk. Bu bilgilerle kısa vakitte pazarın gereksinimlerine hitap edecek, kesimin ilerisinde olan temel bir “framework” geliştirdik: Çok daha sonraları sanayide standartlaşmaya başlayan “no-code” tasarım merkezi, dağıtılmış geliştirme altyapısı, API Gateway ve dalda kullanılan ismini Telenity’nin verdiği “Service Delivery Platform” ile olağanda aylar süren telekom servislerini günler ortasında geliştirmek mümkün oluyordu. Kısa vakitte fazlaca sayıda eseri 20’den çok ülkede satıldı.
Ülke iktisadına 1000’i aşkın mühendis kazandırdık
● ABD’de teknoloji şirketi kurup kısa müddette ulaştığı değerli bir kıymet üzerinden sattınız. ABD’deki teknoloji geliştirme, Ar-Ge, inovasyon ortamını, ekosistemi ile Türkiye’yi karşılaştırınca nasıl kıymetlendirme yaparsınız? “Telenity’yi ABD’de kursaydık daha başarılı olurduk” diye düşündüğünüz oluyor mu? Türkiye’deki teknoloji geliştirme ekosisteminde artıları, eksileri sıralar mısınız?
Türkiye’deki ortam ABD ile karşılaştırınca yokluklar ortasında; finans kaynakları, global müşterilerle çalışabilecek insan kaynağı, eser geliştirme geleneği epeyce zayıf. Telenity’yi ABD’de kursaydık hayli daha başarılı olacağı kuşku götürmez, fakat Telenity’yi, Türkiye’ye getirdiğimize pişman değiliz zira bir taraftan daha güçlü bir toplumsal hayat yaşarken, başka taraftan kazandığımız global eser geliştirme deneyimimizi ülke ekosistemi ile paylaşmanın hazzını yaşıyoruz. Telenity, kurulduğundan beri ülke ekosistemine 1000’den çok mühendis kazandıran bir okul haline gelmiştir, bir süre bizimle çalışıp ayrılan mühendislerimize “mezunumuz” diyoruz, pek birçok da bir süre daha sonra geri gelir; şu anda üst seviye yöneticilerimizin tamamında yakını bu cins bir seyahat yapmıştır.
Haberleşme teknolojilerinde ‘ikilik’, kaynakları boşa harcatıyor
● Sizce savunma endüstrisi sivil haberleşme bölümünden çekilmeli mi?
Savunma endüstrisi epey kıymetli yetkinlikler geliştirmiştir, bu yetkinlikleri kullanmamak ülke çıkarları için büyük kayıp olur. Kıymetli olan bu yetkinliklerin en uygun kullanılacağı modeli bulmaktır. Ayrıyeten, geçmişte askeri haberleşme sistemleri özel sistemler iken, 5G’nin biroldukca özelliği, bu sistemin askeri maksatlar için de kullanılabilir hale getirdi. ötürüsı ile savunma endüstrisinin 5G ile ilgili Ar-Ge yapması hem kendi maksatlarına uygundur tıpkı vakitte sivil haberleşme dalı için değerli bir birikim olacaktır. Lakin, şu anda 4.5G’de sivil kesimde amaçlara ulaşamamış olan savunma endüstrisi, 5G’de liderlik yapmak istemekte, özel dal firmalarını kendi çatısı altında çalışmaya davet etmektedir. Yeterli bir basketbolcu, yeteneğini Fatih Hoca’nın yönetici olduğu ve yıldız oyunculara karşın düşme çizgisinden çıkaramadığı kadroda harcamak istemez. Ayrıyeten, bu dalda muvaffakiyet için gerekli ekonomik hacim yalnızca ihracatla sağlanabilir; milletlerarası 5G pazarında, ABD’nin Çinli üreticilerin devlet güdümünde olduğu savıyla başlatmış olduğu teknoloji savaşları kararında, had safhada ulusal güvenlik paranoyası hakimken, bir ülkenin savunma endüstrisinin idaresindeki bir üreticinin gereken hacmi sağlayacak ihracat yapması mümkün değildir. Dünyada askeri ve sivil haberleşme firmalarının alanları ayrıştırılmıştır: ABD’de Harris, Fransa’da Thales, İngiltere’de BAE üzere firmalar, gereken teknolojiye hâkim olmalarına rağmen sivil 5G’ye girmezler.
ÇÖZÜMSÜZLÜKTEN AVANTAJ SAĞLANIYOR
2018-2021 içindeki UUYM5G projesinde savunma endüstrisinin projeye daha sonradan dahil edilmesine rağmen işbirliği sağlanamamış, “iş bölümü” yapılmış, iki başka proje haline gelmiştir. Projedeki özel kesim firmalarından 10 tanesi bir ortaya gelerek GTENT isimli firmayı kurmuş, savunma endüstrisi firmaları katılmamışlardır. Prototiplerin geliştirildiği bu proje bitmedilk evvel ticarileşme evresi olarak kurgulanan TÜBİTAK SAYEM projesi, savunma endüstrisinin başkan olma ısrarı kararı muahede sağlanamadığı için iptal edilmiştir. UUYM5G projesinin baştan beri ortasında olan ve özel bölümün ticari olarak ön planda olduğu “itici” modele uygun çalışarak başarılı projelere imza atan Havelsan da savunma endüstrisi idaresi tarafınca projeden çıkartılmış, büyük bir grubun 3 yılda yaptığı fazlaca değerli kazanımlar kaybedilmiştir.
Mart 2021’de biten UUYM5G Ar-Ge projesinin devamı olarak iki küme Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca birlikte “Hamle” programına yönlendirilmiş, lakin BTK’nın arabuluculuk gayretleriyle GTENT ve ULAK yöneticileri içinde varılan mutabakata rağmen, savunma endüstrisinin her hususta başkan olma ısrarı üzerine ortak müracaat yapılamamış, iki başka müracaat yapılmıştır. Artık de Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, daha evvel firmaların ve BTK’nın yapamadığını yaparak tek bir projeye indirmek ya da iki başka proje desteklemek zorunda kalacak, bu da aylarca gecikmeye niye olacaktır. Sivil kesimi desteklemeye yönelik bu devlet dayanak ve projelerin gecikmesi özel kesim firmalarının ilerlemesini engellerken, savunma endüstrisi farklı devlet fonları ile ilerlemekte, çözümsüzlükten avantaj sağlamaktadır.
Bu mühlet ortasında, GTENT idaresi savunma endüstrisine birleşmeye yönelik biroldukça teklif götürmüş, karşılık alamamıştır. Bu ikilik, ülkenin sonlu kaynaklarının berbat harcaması yanı sıra, proje planlamasındaki gecikmelerle ülkenin 5G’ye geçişi için kalan kısıtlı vaktin da boşa harcamasına yol açmaktadır. Bu durumda ya projenin gecikmesi sebebiyle 5G lansmanına yetişilemeyeceği için yerli yerine yabancı eserler kullanılacak ya da lansman için projenin bitmesi beklenerek ülke 5G’ye geç girecek, memleketler arası rekabette geriye düşecektir. Savunma endüstrisinin yabancı olduğu bir dalda liderlik arayışlarıyla daha fazla vakit kaybetme lüksümüz yoktur. Bir an evvelden bu iki grup özel dal kulvarında birleşmelidir. Bu mümkün şayet olmazsa özel bölüm acilen desteklenmeli, 5G’ye geç kalma riski azaltılmalıdır.
Model, sivil haberleşmeye uymuyor
● Kamunun, yani TSK’nın alım gücü, Türkiye’de savunma endüstrisinin değerli ölçüde gelişmesini sağladı. Türkiye İHA, SİHA teknolojilerinde öne çıktı. Haberleşme teknolojilerinde de savunma endüstrisi yüklü bir şirket olan Aselsan’ın değerli adımları var. Yerli baz istasyonu ULAK, Aselsan’ın kanatları altında geliştirildi. Lakin, her ne kadar Türkiye’deki GSM operatörleri kullanmaya çalışsa da ULAK’ta hedeflenen muvaffakiyetin yakalanamadığı görülüyor. Bu durumu neye bağlıyorsunuz?
Savunma endüstrisinin başarılı yöneticileri, büyük maddi imkanlar ve ülkenin en güzel mühendislerine rağmen bu projenin muvaffakiyete ulaşamamasının açıklaması aslında sıradan: Özel bölüm kaidelerinin geçerli olduğu Sivil Haberleşme Kesimi ile savunma endüstrisi, birbirinden iki spor kolu kadar farklı; futbolda memleketler arası muvaffakiyet kazandığında Fatih Terim’i basketbol grubuna yönetici yapar mıydınız? Avrupa’da Final-4 oynayacak yıldızlarla dolu ekibin küme düşmesi işten bile değil. Savunma endüstrisinde en kıymetli ihtiyaç teknolojik yeterliliktir. Sivil haberleşme dalı de dahil olmak üzere özel bölümün önündeki en büyük zorluk müşteriyi tanımak, gereksinimlerini belirlemek ve satışa ikna etmek iken, savunma endüstrisinde müşteri kendisi ya da ortağıdır. Gereksinimler kendi ortasında belirlenir, ülkenin en uygun mühendisleri, fazlası ile kâfi sermayesi ile maliyet öncelik olmadan tahlil geliştirilir, askere teslim eder. Askerin Çinli ya da ABD’li firmaların mamüllerini tercih ya da karşılaştırma bahtı yoktur, verileni kullanır. Sivil haberleşme dalında teknolojik yeterlilik gerekse de kıymetli faktörlerden yalnızca birisidir. Size mecbur yahut ortak olmayan müşterilerin daima değişen muhtaçlıklarını öngörmeniz, bu öngörülere bakılırsa risk alarak, öz kaynaklarınızla yatırım yaparak eseri geliştirmeniz, daha sonra da pazarlamanız ve satmanız gerekir. Gerek eser özelliklerinde gerekse maliyetlerde rekabet yüksektir. Savunma endüstrisinin iş modelinde ve liderliğinde geliştirilen 4.5G baz istasyonu 2017 yılında taşınabilir işletmecilerimize sunuldu. Savunma endüstrisinin alıştığı, verileni kullanmak zorundaki paydaş-müşteri olmasalar da yüzde 45’e varan yerlilik mecburiliği, bütün devlet kademelerinin “cesaretlendirmesi” ve yönetici ve takımlarının yerli bir muvaffakiyet kıssasına paydaş olma hevesleri ile taşınabilir işletmeciler bu eseri kullanabilmek için 4 yıldır hiç bir üreticiye vermedikleri takviyesi verdiler. Fakat bugün gelinen noktada amaçlar hâlâ epey uzak: Şebekelerdeki yerli 4.5G baz istasyonları fazlaca az sayıda ve yalnızca performans gerektirmeyen alanlarda kullanılıyor.
Üst yüklenici değil ‘itici rol’de olmalı
● Başta Aselsan olmak üzere Savunma Sanayi Başkanlığı’nın, TSK’nın temaslı olduğu savunma sanayi şirketlerinin fazlaca sayıda yerli tedarikçi ile çalıştığını biliyoruz. Mevcut yapı, savunma endüstrinde özel bölüm şirketlerine gelişme, büyüme ortamı sağlıyor mu? Bu alanda daha fazla özel dal şirketinin ortaya çıkabilmesi için neler yapmak gerekiyor?
Savunma endüstrisi şirketlerinin fazlaca sayıda yerli tedarikçi ile çalışması, bu firmaların teknik yeterliklerini epey yükseltti. Lakin savunma endüstrisi projelerine bağımlılık geliştiren bu firmaların risk alma, müşteri tanıma, pazarlama, satış kasları hiç gelişmemekte ve günümüzde ülkelerin kalkınması için gitgide gelişmesi gereken teşebbüsçü ekosisteminin haricinde kalmaktadırlar. Savunma endüstrisinin özel kesimle ilgilerinde üst yüklenici değil, teknoloji sağlayıcı ve itici rolde olması daha uygun olacaktır.
Okumaya devam et...