AVM’ler günümüze ahenk sağlasın, ‘hayalet’e dönüşmesin

Zeytin

Global Mod
Global Mod
Erdem OĞUZ – Hakan GÜLDAĞ – Vahap MUNYAR

Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Lideri Sinan Öncel, “Gündem Özel” sohbetimizde sorularımızı yanıtlarken pandemiyle geçen 2020’de dernek üyesi perakendecilerin cirolarının 2019’un yüzde 60’ı seviyesinde kaldığını belirtti. Öncel, “Biroldukça ülkeyle kıyasladığımızda bugünlere daha az hasarla geldik” dedi. Öncel, AVM’lerin önümüzdeki devir için önemli bir dönüşüm geçirmesi gerektiğini vurgulayıp ekledi: “Artık açık hava alanı daha fazla olan AVM’ler tercih ediliyor. AVM’lerde günümüze uygun değişimler şayet olmazsa, ‘hayalet’e dönüşme riskleri var.” Birleşmiş Markalar Derneği Lideri Sinan Öncel’e sorularımız ve karşılıkları şöyleki:

VERİMLİLİK TEMELİNDE BÜYÜME

● Perakende, COVID-19 krizinden en hayli etkilenen bölümler içinde yer alıyor. Dünyada da piyasadan çekilen markalar, zincirler oluyor. Ülkemizde de pandemiyle ortaya çıkan problemleri aşamayan kesim oyuncuları görülüyor. Pandemi, bölümünüzde nelere yol açtı? Pandemi periyodunda piyasadan çekilmelerde diğer etkenler de rol oynadı mı? Bu sürece dayanabilenler nasıl bir strateji izledi?


Perakende pandeminin olumsuz tesirini en çok hisseden bölümler içinde yer alıyor. Bu süreçte dünyada biroldukca markanın ifl asına ya da küçülmek zorunda kalmalarına tanıklık ettik. Ülkemizde birinci hadisenin görüldüğünü duyduğumuz andan itibaren çalışanlarımızın ve müşterilerimizin sıhhati birinci önceliğimiz oldu. İdare Şuramız 2020 Mart ayının ortalarında birinci olaylar görülmeye başlandığında tedbir olarak mağazaların kapatılması tarafında tavsiye sonucu aldı. Üyelerimiz de tavsiyeye uyarak mağazalarını kapattı. Mart ortasından haziran ayının başına kadar AVM ve caddelerdeki mağazalarımızın büyük kısmı 2-2.5 ay kapalı kaldı. Mağazalar kapalı ve beşerler sıhhat telaşı ile sokağa çıkamadıkları için e-ticaret büyük bir ivme kazandı. Salgının birinci 2 ayında ülkemizde 5 milyondan fazla insan birinci kere online alışverişi deneyimledi. Online alt yapısı kuvvetli olan markalar bu vakitte avantajlı pozisyona geçerken olmayanlar süratle e-ticaret potansiyellerini artırma yoluna gitti. Öteki taraftan esasen bir müddetdir gündemimizde olan ‘verimlilik temelinde büyüme’ stratejimiz bu süreçte daha kıymet kazandı. Markalarımız verimli olmayan uzun devirli ziyan eden mağazaları kapatma yoluna giderken uygun kiralama şartlarının olduğu AVM ve caddelere yatırım yapmaya başladı. Hazır giysi markalarımızın yüzde 86’sı, ayakkabı markalarımızın da yüzde 88’i, 2019’daki cirolarının yüzde 70’ini bile yakalayamadı. bir daha de global ölçekte kıyasladığımızda Türkiye’de biroldukça ülkeye nazaran bugüne daha az hasarla geldik. Hasarın büyümemesinde Kısa Çalışma Ödeneği’nin katkısının altını çizmem gerekiyor. Salgının başında uygun maliyetli kredi imkanı, prim ödemelerinde kolaylıklar, daha sonrasında kiralamalarda KDV ve stopaj oranlarının düşürülmesi markalarımıza nefes aldırdı. Bu ortada birtakım AVM idareleri ve mülk sahipleri de ciro kirasına dönerek ya da kira indirimi yaparak dayanışma gösterdi.

CİROLARIN YÜZDE 10’U E-TİCARETTEN

● Pandemi, perakende dalında online satışları körükledi. Kimi marka ve şirketler, pandemide online satışlar konusunda birkaç ayda 3-5 yıllık yol alabildi. Kesim online satışlara ne kadar hazırdı? Hazır olmayanlar kısa müddette ayak uydurabilmek için neler yaptı? Online satışların hissesi toplam satışlarda hangi seviyeye ulaştı?


E-ticaret aslında salgından evvel de BMD’nin ve markalarımızın gündemindeydi. Hatta birfazlaca üyemizin kuvvetli bir e-ticaret altyapısı hazırdı. Olmayanlar da yatırım planlarını gözden geçirip yeni mağaza açmak yerine e-ticaret altyapılarını güçlendirmeye odaklandılar. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) datalarına bakılırsa 2019’da 190 milyar TL olan internetten kartlı ödeme fiyatı 2020’de yüzde 37 artışla 260 milyar TL’ye ulaştı. İnternetten kartlı ödemelerin toplam kartlı ödemedeki hissesi yüzde 22’ye yükseldi. Online satış hacmi bu yıl da büyümeye devam ediyor.

Ocak- Temmuz periyodunda internetten kartlı ödeme meblağı geçen yılın birebir periyoduna göre yüzde 72 artışla toplam 225 milyar TL’ye yaklaştı.

Temmuz ayı anketimize bakılırsa BMD üyesi markaların ortalamada yarısı toplam cirolarının en az yüzde 10’unu e-ticaretten elde ediyor. Kısa müddette büyük bir uzaklık kat etmekle birlikte e-ticaretin toplam cirolar ortasındaki hissesi çabucak hemen belirleyici seviyede değil.

AÇIK ALANI OLAN AVM ÖNE ÇIKIYOR

● Türkiye’de alışveriş merkezlerinin perakende kesiminin gelişmesini destekleyici bir rol oynadığını biliyoruz. Lakin, pandemi AVM’ler konusunda da yeni bir yol haritası çizilmesi gereğini ortaya koydu. Önümüzdeki devirde AVM’lerde nasıl bir değişim olması gerekiyor? Değişim için kolları sıvayan, adım atan AVM’ler var mı? Bu ortamda yeni AVM’lere muhtaçlık duyulan kentler, kasabalar kelam konusu mu?


Türkiye’de markaların gelişmeninde AVM’lerin katkısını yadsıyamayız. Markalarımızın da AVM yatırımcılarına katkısını unutmamamız gerekiyor. Ülkemizde bir periyot epey fazla AVM yatırımı yapıldı. İstanbul başta olmak üzere kimi büyükşehirlerde muhtaçlığın ötesinde AVM açıldı. Aslında önümüzde ABD örneği vardı. ABD’de 70’li ve 80’li senelerda insanların buluşma noktası, ömür şeklinin bir sembolü olan AVM’ler 2010’lu senelerdan itibaren ticari olarak sıkıntı bir periyoda girdiler. Ülkede kapatılmak zorunda kalan yüzlerce AVM hayalet merkezlere dönüştü. Ülkemizde de ABD gibisi bir tablo ile karşılaşmamak için AVM’lerin günün şartlarına uygun dönüşümleri yapmaları gerekiyor. Yeni devirde AVM mağazaları fiziki ve online alışverişin birleştiği noktalara dönüşecek. Fiziki mağazaların bir kısmı stant alanı ve online kanallardan alınan mamüllerin teslimat noktası formunda hizmet verebilecek. Fonksiyonunu kaybeden kimi AVM’ler tahminen lojistik merkezi olarak devam edebilecek. Natürel değişim konusunda en kıymetli mevzunun “temiz hava” olduğunu da belirtmeden geçemeyeceğim. Yeni inşa edilen yahut yenilemeye giren AVM’lerde “açık havalı” alanlara öncelik veren yatırımcı sayısı hiç de az değil.

MARKALI İHRACATTA KİLOGRAM BAŞI GELİR 70 DOLARI BULUYOR

● Türkiye’nin markaları dünyada kaç ülkeye uzanabildi? En ağır yerleşebildikleri ülkeler hangileri oldu? Mağaza açabilen markaların kilo başına ihracat gelirlerinde nasıl bir değişim yaşandı?


BMD üyesi markaların hala 121 ülkede mağaza yahut satış noktası bulunuyor. Rusya ve etrafındaki ülkeler markalarımızın en çok mağazasının bulunduğu coğrafya olarak öne çıkıyor. Ortadoğu, Kuzey Avrupa ve Balkanlar’da da mağazalaşma konusunda hayli ara kat ettik. Markalarımız bulundukları ülkelerde müşterileriyle birçok vakit kuvvetli bir bağ kuruyorlar. Bu bağın da tesiriyle gittikleri ülkelerde alanında pazar önderi olan markalarımız var. Kilogram başına ihracat ünite fiyatına gelince…

Bu bahis her kategori için farklılık gösteriyor. Lakin şunu söyleyebiliriz. Markalı eser hem de katma pahalı eser manasına geliyor. BMD üyelerinin yarıya yakın kısmını hazır giysi markalarımız oluşturuyor. Türkiye’nin ihracatta ortalama kilogram ünite fiyatı 1.1 dolar. Hazır giysinin ortalama kilogram ihracat ünite fiyatı 16.5 dolar. Markalı hazır giyside ise kilogram ünite fiyatı 50 doların üzerine, hatta 60-70 dolarlara kadar çıkabilir. ötürüsı ile toplam hazır giiym ihracatımızda halan yüzde 10 seviyelerinde olan markalı mamüllerin hissesini süratle artırmamız gerekiyor. Ülkemizde yıllardır global markalara eser tedariki yapan hazır giysi firmalarımızın markalaşma konusunda büyük bir alt yapısı ve bilgi birikimi var. BMD olarak biz firmalarımızın bu birikimi kullanarak markalaşmalarını, bir öteki tabir ile ülkemizde marka iktisadının büyümesini teşvik ediyoruz.

Yeni bir kapanma riski bizi hayli endişelendiriyor

● Perakende kesiminin cirolarında, istihdam tarafında bu vakitte neler oldu? Emekçi çıkarma yasağı bittikten daha sonra istihdamda bir gerileme gündeme geldi mi? Dal istihdam konusunda nasıl bir strateji izliyor?

Pandemi market, besin, elektronik ve mobilya üzere sonlu birkaç kategori haricinde perakende cirolarını epeyce olumsuz etkiledi. Bilhassa hazır giysi ve ayakkabı markalarının 2020 cirolarında dramatik kayıplar oldu. BMD üyesi markaların 2020’deki ortalama ciroları 2019’un yüzde 60’ına bile ulaşamadı. Enfl asyon farkını da hesaba kattığımızda aslında kayıp fazlaca daha büyük. Cirolardaki erozyon 2021’in birinci aylarında da devam etti. Mayıs ortasındaki kısmen açılmayla birlikte epeyce süratli bir toparlanma oldu. Kısıtlamaların büsbütün kaldırıldığı Temmuz ayında üye markalarımızın yüzde 80’ini cirolarını 2020’ye nazaran ikiye katladı. Temmuzdan da daha yeterli geçeceğini umduğumuz ağustos ayında Ege ve Akdeniz’deki orman yangınlarının tesiriyle cirolarda bir ölçü gerileme oldu. Ben önümüzdeki aylardan umutluyum. Şayet pandemi niçiniyle yeni kısıtlamalarla karşılaşmazsak bilhassa eylül ve ekimde piyasalardaki canlılığın devam edeceğini öngörüyoruz. Burada bir mevzunun altını çizmem gerekiyor. Cirolarda birkaç aylık güzelleşme pandemi devrinin kayıplarını telafi için kâfi değil. ötürüsı ile yeni bir kapanma riski bizi epeyce endişelendiriyor. Bu niçinle çift doz aşı yaptırmayanların toplu alanlara girişlerine kısıtlama getirilmesi gerektiğini düşünüyoruz. İstihdam konusuna gelince: BMD üyesi markaların pandemi öncesinde yaklaşık 400 bin istihdamı vardı. Kısa Çalışma Ödeneği yardımıyla bugüne kadar istihdamımız koruduk. Elimizde dataya dayalı bir bilgi olmamakla birlikte son iki ayda ağır satış trafiği niçiniyle markalarımızın istihdama katkı yaptıklarını bile söyleyebilim.

Yurt haricinde 5 bin 500 mağaza, 19 bin 500 satış noktamız var

● Türkiye’nin markalarının yurt haricinde mağazalaşma temposu nasıl gidiyor? Markalarımızın yurt haricindeki mağaza sayıları hangi seviyeye ulaştı? Yurt haricindeki toplam ciroları konusunda elinizde bir bilgi var mı?


BMD 20 yıl evvel hazır giysi başta olmak üzere perakende kesiminden firmaların iştiraki ile kuruldu. Vakit ortasında ayakkabı, irtibat, optik, mobilya, küçük mutfak eserleri, kozmetik, aksesuar, konut dokumacılığı ve dekorasyonu, fazlaca katlı mağazacılık ve e-ticaret firmalarının iştiraki ile üye sayımızı artırdık. Pandeminin başlangıcı olan 17 Mart 2020 tarihinde 145 olan üye firma sayımızı 27 yeni firma iştirakiyle 172’ye çıkardık, şu anda Türkiye’nin önde gelen 427 markasını temsil ediyoruz. Üye markalarımızdan 94’ü yurt haricinde 5 bin 500’e yakın mağaza ve 19 bin 500 civarında satış noktası ile Türk organize perakende kesimini temsil ediyor. Pandemi sürecinde Avrupa’daki kimi beğenilen caddelerde kiralar öncesine bakılırsa ü yurt haricinde 5 bin 500’e yakın mağaza ve 19 bin 500 civarında satış noktası ile Türk organize perakende kesimini temsil ediyor. Pandemi sürecindec Avrupa’daki birtakım beğenilen caddelerde kiralar öncesine bakılırsa fazlaca daha avantajlı seviyelere indi. Bu cins savantajlı dizeylere indi. Bu çeşit fırsatları kıymetlendiren markalarımız var. Markalarımızın yurt haricindeki ciroları ile ilgili ne yazık ki elimizde dataya dayalı bir bilgi bulunmuyor.

Teşvik dayanağı gelsin, güçte ‘sürdürülebilir’ kaynağa geçelim

● Global ısınmanın kendisini güzelde düzgüne hissettirmesi, dünyada “yeşil akım”ı öne çıkarmaya başladı. AB ülkeleri “Yeşil Mutabakat”ı gündeme getirdi. ABD, 2050’ye dönük “sıfır atık-sıfır karbon” amacı koydu. Çin, tıpkı amaç için 2060 yılını belirledi. Bu gelişmeler Türk perakende bölümünü nasıl etkileyecek? Bölüm bu hususta neler yapıyor?


Yeşil Mutabakat fazlaca tezli ve dünyamızın geleceği ismine kesinlikle desteklenmesi gereken bir proje. AB’nin haricinde öbür coğrafyalara da ilham kaynağı olmasını umut ediyorum. COVID-19 pandemisi bugüne kadar 4.5 milyonu aşkın can aldı, trilyon dolarlarla söz edilen ekonomik kayıplara niye oldu. halbuki global iklim değişikliği pandemiden çok daha büyük bir tehdit olarak önümüzde duruyor. Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde çalışmalarını yürüten Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), Temmuz’da yayımladığı raporda geri dönülemez noktanın ne kadar yakın olduğunu çarpıcı bir biçimde ortaya koydu. Aslında rapora bile gerek olmadan sıradışı yağmur, sel, kuraklık, buzulların erimesi üzere tabiat olaylarına bakarak yaklaşan tehlikeyi nazaranbiliriz. Özetle insanlık tarihinin en büyük tehditlerinden biri önümüzde duruyor. Tehdidi tahminen büsbütün bertaraf edemeyiz fakat en azından geciktirebilir, tesirini azaltabiliriz. Bunun için hükümetlerin, özel kesimin bir arada ve başka ayrı yapması gerekenler var. Toplumda da farkındalığı artırmak lazım. Örneğin mağazalarımızda biz aydınlatma için ağır elektrik gücü kullanıyoruz. Aydınlatma kaynaklarının ısıttığı ortamı soğutmak için klimalara yükleniyoruz. Yani güç sarfiyatını daha da artırıyoruz. BMD İdare Heyeti olarak mağazalarımızda sürdürülebilir güç kaynaklarını gündemimize aldık. AVM’ler güç gereksinimlerini güneşten karşılayabilirler. Lakin dönüşüm değerli bir yatırım gerektiriyor. Devletimiz bir grup teşviklerle desteklerse bu dönüşümü süratle tamamlayabiliriz.

E-ticaret artsa da mağazalar varlığını sürdürecek

● Pandemi öncesinde markalar gerek yurt ortasında, gerekse yurtharicinde süratli bir mağazalaşma temposu ortasındaydı. Haftada 2-3 mağaza açanlar bile vardı. Pandemi, mağaza açma temposunu nasıl etkiledi? Online satışlar, daha fazla mağaza açma gereğini giderek ortadan kaldırıyor mu? Mağaza-online satış konusunda dalı nasıl bir istikrar bekliyor?


BMD’nin ‘verimlilik temelinde büyüme’ stratejisi pandemi devrinde fazlaca daha büyük kıymet kazandı. Markalarımız bu süreçte verimli olmayan mağazalarını kapatırken uygun kiralama şartlarının olduğu lokasyonlara yöneldiler. Şubat ayında yaptığımız anket ile üye markalarımızın 2020’de AVM ve caddelerdeki mağaza sayılarındaki değişimi araştırdık. Ankete bakılırsa üyelerimizin yüzde 57’sinin AVM’lerdeki mağaza sayısı azaldı. Caddelerde mağaza sayısı azalan üyelerimizin oranı ise yüzde 30. Salgın devrinin bütün olumsuz şartlarına karşın üyelerimizin yüzde 21’i AVM’lerde, yüzde 16’sı ise caddelerdeki mağaza sayılarını artırdı. E-ticaretin hissesi önümüzdeki süreçte artmaya devam etse de fiziki mağazalar tüketicilerin alacakları eserleri dokunup deneyebilecekleri alanlar olarak varlıklarını sürdürecekler. Toplam ciro ortasındaki hisse hesabı marka ve eser özelinde hayli değişkenlik gösteriyor fakat ortalamada yüzde 20 e-ticaret yüzde 80 fiziki mağazacılık diyebiliriz.

AVM’lerde ‘ortak gider’ protestosu gündeme gelebilir

● Pandemi periyodunda AVM ve mağaza kiralamalarında nasıl bir dönüşüm oldu? Genel olarak kiralarda düşüşler, ödenmeyen devirler gündeme geldi mi? AVM’lerde kesimine göre sabit kira, ciro bazlı kira üzere seçenekler kelam konusuydu. Artık en çok hangi seçenek üzerinde duruluyor?


Pandeminin birinci dalgasında zarurî olarak kapalı kaldığımız periyotta AVM’lerin kıymetli bir kısmında kira ödenmedi. daha sonrasında da kimileri kira indirimi ya da ciro kirasına döndü. Lakin ne yazık ki birtakım AVM idarelerinden ciro kirası ya da kira indirimi konusunda beklediğimiz yaklaşımı goremedik. Biz belirsizliklerin devam ettiği bu süreçte ciro kirasının en adil seçenek olduğunu düşünüyoruz. Her platformda bu görüşümüzü ısrarla lisana getiriyoruz. bir daha 3 yıldır üzerinde ısrarla durduğumuz bir diğer bahis da AVM’lerdeki ortak alan sarfiyatları. Bu bahis perakende kesiminin ‘kanayan yarası’ haline geldi. Bilhassa yabancıların yönettiği kimi AVM’lerde fahiş idare faturası ile karşı karşıya kalıyoruz. Biz AVM’lerde tüm sarfiyatların şeff af olmasını, ödediğimiz paraların hesabının her ay verilmesini istiyoruz. Probleme tahlil bulunmadığı sürece perakendeci ile yatırımcı içindeki iş barışı olumsuz etkileniyor. Ticaret Bakanlığı’nın gündeminde bulunan ortak alan sarfiyat yönetmeliğinin BMD’nin görüşleri doğrultusunda bir an evvel tamamlanarak yürürlüğe konulmasını tek tahlil olarak kıymetlendiriyoruz. Bu bahisteki huzursuzluğun birtakım AVM’lerde önümüzdeki günlerde protesto edilebileceği ihtimaline de bilhassa dikkat çekmek istiyorum.

Turistlerin alışverişteki hissesi pandemi öncesine dönüyor

● Pandemi niçiniyle pek gerileyen turist sayısındaki düşüş perakende dalını nasıl etkiledi? Perakende dalının satışlarında turistlerin hissesi ne kadardı? Düştüyse hangi noktalara gerçek geriledi?


BKM datalarına nazaran 2019’da ülkemizde kredi kartı ve banka kartı ile gerçekleştirilen harcamaların yüzde 7.6’sının yabancılar tarafınca yapıldığını görüyoruz. Turizm açısından güzel geçen 2019’da yabancılar ülkemizde 78.6 milyar TL’lik kartlı harcama yaptı. 2020’ye geldiğimizde pandemi tesirini net bir biçimde görüyoruz. Geçen yıl yabancıların kartlı harcanması 46.4 milyar dolarla ülkemizdeki toplam kartlı harcamanın yüzde 4.1’inde kaldı. Bir öteki tabir ile geçen yıl yabancıların kartlı harcamaları evvelki yıla bakılırsa 32 milyar TL azaldı. Bu yıl kimi Avrupa ülkeleri yurttaşlarının Türkiye’ye gelmesine yeşil ışık yakmasa da gelenler bölümün cirolarının yükselmesinde fazlaca değerli bir rol oynadı. 7 aylık datalara baktığımızda ülkemize gelen yabancıların kartlı harcamaları 67.1 milyar lira ile toplam kartlı harcamaların yüzde 8’ine ulaşmış bulunuyor. Bilgilerin de gösterdiği üzere organize perakende için yabancı turist epeyce değerli. İstanbul ve Antalya ile birlikte birtakım tatil merkezlerinde cirosunun yarıdan fazlası turistten gelen mağazalar var. Turist sayısındaki değişim bu mağazalarımızın cirosunu olumlu yahut olumsuz direkt etkiliyor.

Okumaya devam et...