Son haftalarda iki cilt olan Mazhar Müfit Kansu’nun “Erzurum’dan Vefatına Kadar Atatürk’le birlikte” kitabını okudum. Bilhassa tarihi şahısların anıları, gerçeğe sadık yapıtlarsa tarihe derinlik katarlar. Tarihin kavranmasına hizmet ederler. bu biçimde yapıtların okunması daha keyifli ve kolaydır. Bence daha da akılda kalıcıdırlar. Kansu’nun yapıtı, yakın geçmişimize ait kıymetli ve beğenilen bilgiler veren bir tarih kitabı olarak da kıymetlendirilebilir.
Kitap bir hayli çarpıcı anının/bilginin birlikteinde insanların davranışlarına da ışık tutuyor. Mustafa Kemal ve Suphi Paşa bağında ortaya çıkan iki askerin kişilikleri, davranışları beni şaşırttı diyebilirim. Atatürk’ün olağanüstü kişiliğini biliyordum. “Tabii ne kadar biliyorum?” tartışılabilir. Son okuduklarım bilgimi zenginleştirdi. Mustafa Kemal, öbür özelliklerinin yanı sıra insanlara karşı epey dürüst ve açık… Kendi anlatımıyla: “Memleket ve millet işlerinde radikal hareket etmek ve açık olmak lazımdır” niyetinde. (1) Kelamları ve davranışları uyumlu.
Mustafa Kemal niyetlerini, natürel gerektiğinde, insanların yüzlerine karşı açıkça söylüyor. Üstelik kendisi asker ve eleştirdiği kişi bir kumandan ve rütbece onun fazlaca üstünde… Haklı mıyım bilmiyorum lakin Mustafa Kemal de Suphi Paşa üzere insanlarımız olduğu için Atatürk olmuştur. Yani ülkemizin insan birikimi, gelişmişliği, hatta insanlarımızın yanılgı ve yanılgıları O’nun harikalığını beslemiştir.
Etrafında dolandığım anıya, Atatürk 1927’de yayımladığı Nutuk yapıtında yer veriyor:
“Suphi Paşa ile ilgili küçük bir hâtıramı nakledeyim: Suphi Paşa’yı Selânik’ten tanırdım. Ben kolağası (yüzbaşı) iken, o daha bu biçimde mirliva (tümgeneral) ve süvari tümeni kumandanı idi. Ortadaki rütbe farkına karşın, hayli yakın arkadaşlığımız vardı. Meşrutiyet’in ilânında, birinci sefer ‘İştip’ dolaylarında ‘Cumalı’ isminde bir yerde süvari hareketleri yaptırmıştı. Öteki birtakım kurmaylar içinde beni de tatbikat ve harekette bulunmak üzere davet etmişti.
“Kendisi Almanya’da yetişmiş fazlaca usta bir biniciydi. Ancak askerlik sanatını anlamış bir kumandan değildi. Hareketin sonunda, ben, yetkim ve rütbem elvermediği biçimde, Paşa’yı bütün subayların önünde acı bir biçimde eleştirmiştim. sonrasındasında Cumalı Ordugâhı isimli küçük bir eser de yazmıştım. Suphi Paşa, gerek açıkça yaptığım bu tenkitlerden ve gerek yayımlanan bu yapıtımdan dolayı pek üzüldü. Kendisinin itirafına bakılırsa, maneviyatı kırıldı. Ama şahsen bana gücenmedi. Arkadaşlığımız devam etti.”
MUSTAFA KEMAL’İN 46 SAYFALIK BROŞÜRÜ
Suphi Paşa’nın bu davranışı ne kadar olgun olduğunu gösteriyor. Kırgınlığını söylemesi de dürüst ve içtenlikli bir tavır. Bir oburu bu durumu şahsi bir düşmanlığa dönüştürebilirdi. Hatta eleştiren şahsa, üstelik astı pozisyonunda, ziyan verecek şeyler bile yapabilirdi. Hayat tecrübemizde bu biçimde örnekler hiç de az değildir.
Mustafa Kemal süvari, bölük, alay ve tugayın eğitim ve hareketleri sırasında tuttuğu müşahede notlarını, hazırlanan tatbikat senaryolarını ve kumandanların yaptıkları tenkitleri yazıyor ve 39 sayfalık metne eklediği 7 kroki ile bir broşür haline dönüştürüyor. Mustafa Kemal, 12 Eylül 1909’da tamamladığı yapıtını, tatbikatların sonunda döndüğü Selanik’te bastırıyor ve subay arkadaşlarına ikram ediyor.
Bu tecrübe, Mustafa Kemal’in uygar hamasetinin ve kendine itimadının büyüklüğünü gösteriyor. Bu eleştiriyi yaptığımda başıma bir şey gelir mi hesabını hiç yapmıyor. Tersine hakikat bildiğini, müşahedelerini yazıp, sistemleştirerek, arkadaşlarının, kumandanların, ordunun hizmetine sunuyor. Sıkıntıya askeri strateji ve taktik açısından bakıyor. Yaptığı askeri alanda bir hizmettir. şahsileştirmiyor. Küçük hesaplar onu ilgilendirmiyor. Bilimsel bir kıymetlendirme kararında faydalı-doğru olanı yapıyor. Onun için nazaranv değerlidir.
Mustafa Kemal ve Suphi Paşa alakasında şaşırtan bir kesişmesi daha var. Biliyoruz ömür umulmayan sürprizlerle doludur. Devamı ilerleyen satırlarda…
HİLAFET ORDUSU
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Sivas Kongresi’nde birleşik bir merkez olarak kurulmasından daha sonra Ulusal Hareketin, süratle güçlenmesi ve yeni bir siyasal ve askeri güç odağı olarak ortaya çıkması İngiltere’yi ve İstanbul’da Damat Ferit Paşa hükûmetini kaygılandırıyordu. 1919 yılında Anzavur isyanı çıkarılıyor. Din, mezhep ve etnik ayrılıklar kullanılmaya çalışılıyor.
7 Nisan 1920’de Sadrazam Damat Ferit, Britanya Yüksek Komiseri Amiral John de Robbeck ile milliyetçilere karşı alınacak önlemleri görüşüyor. Kuvâ-yi Milliyeci’lerin eşkıya olduğu ve öldürülmelerinin sevap ve vatani bir yükümlülük olduğuna dair, Dürrizade Abdullah Efendi’nin bir fetva vermesi sağlanıyor. El altından desteklenen lokal ayaklanmaların sonuç getirmeyeceği ve Ulusal Hareketi bastıramayacağı anlaşıldığı için sistemli bir askeri gücün, Hilâfet Ordusu ya da Kuvâ-yi İnzibatiye ismi verilen bir kuvvetin oluşturulmasına girişiliyor.
Birleşik Krallık, Damat Ferit hükûmetine Hilafet Ordusu’nu kurması için müsaade veriyor. Ordu 18 Nisan 1920’de kuruluyor. Robbeck Damat Ferit’e Birleşik Krallık’ın etkin bir iş birliği yapamayacağını ancak para, silah ve mühimmat konusunda takviye olacağını bildiriyor. Hilafet Ordusu İzmit bölgesine yerleşiyor. Britanya birlikleri de Hilafet Ordusu’nun ardında konuşlanıyor. İzmit limanına demirleyen Britanya savaş gemileri mevzileri top ateşi ile destekleyebilecek bir pozisyondadır. Yayımlanan kararnameyle, bu kuvvetin gayesi; Düzce, Hendek, Adapazarı dolaylarında Kuvâ-yi Milliye’ye karşı ayaklanmış olan isyancıları desteklemek, bu bölgeleri İstanbul Hükümeti’nin tesiri altına alarak ulusal kuvvetleri etkisizleştirmektir. Ordu, Harbiye ve Dâhiliye nazırlıklarına bağlı olacak, kolluk kuvvetlerine de yardım edecektir. Hilâfet Ordusu, üç piyade alayı ve bir topçu taburundan oluşan bir tümendir. Bu ordu dört bin kişiliktir ve maaşlar İngilizler tarafınca ödeniyor. Erlere 30, teğmenlere 60, alay kumandanlarına 150 lira maaş bağlanıyor. Tümenin komutanlığına Süleyman Şefik Paşa atanıyor.
Yukarda kelam ettiğim Suphi Paşa ise, Hilâfet Ordusu’nda bakılırsav alan öbür kumandanlardan biridir. Yani bir manada İngilizlerin safındadır.
“SİZE YENİLMEK İÇİN”
Atatürk, Suphi Paşa’ya ait açıklamasına şöyleki devam ediyor:
“İşte Hilâfet Ordusu’na buldukları kumandan bu Suphi Paşa’dır. Paşa, daha sonradan Ankara’ya geldi. Seyahate çıkıyordum. İstasyonda büyük bir kalabalık ortasında birbirimizle karşılaştık. Kendisine birinci sorum şu oldu: “Paşam neden Hilâfet Ordusu Komutanlığını kabul ettin?” Suphi Paşa, bir an bile duraklamadan: “Size yenilmek için” karşılığını verdi.
“Bu yanıtı ile anlatmak istiyordu ki, bu vazifesi özel bir gayeyle kabul etmişti. Suphi Paşa, bu biçimde bir his ortasında bulunabilir. Lakin gerçekte, komutayı üstüne aldığı vakit kuvvetleri aslına bakarsanız yenilmiş bulunuyordu.”
Bir Mülkiyeli olan Mazhar Müfit Kansu da Suphi Paşa’yı tanıyor: “…Binbaşı iken Edirne’de İkinci Ordu Süvari fırkası muallimi olarak tanıdım. Hür fikirli, yönetim aleyhinde, âlâ bir zat idi. Nasıl olup da bu hain kuvvetin kumandanlığını kabul ettiğine bu biçimde hayret etmiştim. Ancak bu kuvvetin perişan edilmesini müteakip Ankara’ya geldi. Görüştük, anladım ki tersine o kuvveti yok edecek bir usulde lehimize çalışmış.”
Tarihi bilgilere nazaran de Suphi Paşa İzmit’e gelir gelmez Ali Fuat Paşa ile temas kuruyor. Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Kuvayı Ulusala kuvvetlerinin kumandanıdır. Suphi Paşa, Ali Fuat Paşa’ya kardeşkanının dökülmesini istemediğini söylüyor. Bu doğrultuda efor harcıyor. Bu tavrı niçiniyle de affediliyor.
Başta Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere vatanımıza, milletimize hizmet eden tüm kıymetlerimizi hürmet ve minnetle anıyorum.
Feyziye Özberk
Kaynak:
1.Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Vefatına Kadar Atatürk’le birlikte, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2019, s. 109.
2.a.g.k., s.576-577.
Kitap bir hayli çarpıcı anının/bilginin birlikteinde insanların davranışlarına da ışık tutuyor. Mustafa Kemal ve Suphi Paşa bağında ortaya çıkan iki askerin kişilikleri, davranışları beni şaşırttı diyebilirim. Atatürk’ün olağanüstü kişiliğini biliyordum. “Tabii ne kadar biliyorum?” tartışılabilir. Son okuduklarım bilgimi zenginleştirdi. Mustafa Kemal, öbür özelliklerinin yanı sıra insanlara karşı epey dürüst ve açık… Kendi anlatımıyla: “Memleket ve millet işlerinde radikal hareket etmek ve açık olmak lazımdır” niyetinde. (1) Kelamları ve davranışları uyumlu.
Mustafa Kemal niyetlerini, natürel gerektiğinde, insanların yüzlerine karşı açıkça söylüyor. Üstelik kendisi asker ve eleştirdiği kişi bir kumandan ve rütbece onun fazlaca üstünde… Haklı mıyım bilmiyorum lakin Mustafa Kemal de Suphi Paşa üzere insanlarımız olduğu için Atatürk olmuştur. Yani ülkemizin insan birikimi, gelişmişliği, hatta insanlarımızın yanılgı ve yanılgıları O’nun harikalığını beslemiştir.
Etrafında dolandığım anıya, Atatürk 1927’de yayımladığı Nutuk yapıtında yer veriyor:
“Suphi Paşa ile ilgili küçük bir hâtıramı nakledeyim: Suphi Paşa’yı Selânik’ten tanırdım. Ben kolağası (yüzbaşı) iken, o daha bu biçimde mirliva (tümgeneral) ve süvari tümeni kumandanı idi. Ortadaki rütbe farkına karşın, hayli yakın arkadaşlığımız vardı. Meşrutiyet’in ilânında, birinci sefer ‘İştip’ dolaylarında ‘Cumalı’ isminde bir yerde süvari hareketleri yaptırmıştı. Öteki birtakım kurmaylar içinde beni de tatbikat ve harekette bulunmak üzere davet etmişti.
“Kendisi Almanya’da yetişmiş fazlaca usta bir biniciydi. Ancak askerlik sanatını anlamış bir kumandan değildi. Hareketin sonunda, ben, yetkim ve rütbem elvermediği biçimde, Paşa’yı bütün subayların önünde acı bir biçimde eleştirmiştim. sonrasındasında Cumalı Ordugâhı isimli küçük bir eser de yazmıştım. Suphi Paşa, gerek açıkça yaptığım bu tenkitlerden ve gerek yayımlanan bu yapıtımdan dolayı pek üzüldü. Kendisinin itirafına bakılırsa, maneviyatı kırıldı. Ama şahsen bana gücenmedi. Arkadaşlığımız devam etti.”
MUSTAFA KEMAL’İN 46 SAYFALIK BROŞÜRÜ
Suphi Paşa’nın bu davranışı ne kadar olgun olduğunu gösteriyor. Kırgınlığını söylemesi de dürüst ve içtenlikli bir tavır. Bir oburu bu durumu şahsi bir düşmanlığa dönüştürebilirdi. Hatta eleştiren şahsa, üstelik astı pozisyonunda, ziyan verecek şeyler bile yapabilirdi. Hayat tecrübemizde bu biçimde örnekler hiç de az değildir.
Mustafa Kemal süvari, bölük, alay ve tugayın eğitim ve hareketleri sırasında tuttuğu müşahede notlarını, hazırlanan tatbikat senaryolarını ve kumandanların yaptıkları tenkitleri yazıyor ve 39 sayfalık metne eklediği 7 kroki ile bir broşür haline dönüştürüyor. Mustafa Kemal, 12 Eylül 1909’da tamamladığı yapıtını, tatbikatların sonunda döndüğü Selanik’te bastırıyor ve subay arkadaşlarına ikram ediyor.
Bu tecrübe, Mustafa Kemal’in uygar hamasetinin ve kendine itimadının büyüklüğünü gösteriyor. Bu eleştiriyi yaptığımda başıma bir şey gelir mi hesabını hiç yapmıyor. Tersine hakikat bildiğini, müşahedelerini yazıp, sistemleştirerek, arkadaşlarının, kumandanların, ordunun hizmetine sunuyor. Sıkıntıya askeri strateji ve taktik açısından bakıyor. Yaptığı askeri alanda bir hizmettir. şahsileştirmiyor. Küçük hesaplar onu ilgilendirmiyor. Bilimsel bir kıymetlendirme kararında faydalı-doğru olanı yapıyor. Onun için nazaranv değerlidir.
Mustafa Kemal ve Suphi Paşa alakasında şaşırtan bir kesişmesi daha var. Biliyoruz ömür umulmayan sürprizlerle doludur. Devamı ilerleyen satırlarda…
HİLAFET ORDUSU
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Sivas Kongresi’nde birleşik bir merkez olarak kurulmasından daha sonra Ulusal Hareketin, süratle güçlenmesi ve yeni bir siyasal ve askeri güç odağı olarak ortaya çıkması İngiltere’yi ve İstanbul’da Damat Ferit Paşa hükûmetini kaygılandırıyordu. 1919 yılında Anzavur isyanı çıkarılıyor. Din, mezhep ve etnik ayrılıklar kullanılmaya çalışılıyor.
7 Nisan 1920’de Sadrazam Damat Ferit, Britanya Yüksek Komiseri Amiral John de Robbeck ile milliyetçilere karşı alınacak önlemleri görüşüyor. Kuvâ-yi Milliyeci’lerin eşkıya olduğu ve öldürülmelerinin sevap ve vatani bir yükümlülük olduğuna dair, Dürrizade Abdullah Efendi’nin bir fetva vermesi sağlanıyor. El altından desteklenen lokal ayaklanmaların sonuç getirmeyeceği ve Ulusal Hareketi bastıramayacağı anlaşıldığı için sistemli bir askeri gücün, Hilâfet Ordusu ya da Kuvâ-yi İnzibatiye ismi verilen bir kuvvetin oluşturulmasına girişiliyor.
Birleşik Krallık, Damat Ferit hükûmetine Hilafet Ordusu’nu kurması için müsaade veriyor. Ordu 18 Nisan 1920’de kuruluyor. Robbeck Damat Ferit’e Birleşik Krallık’ın etkin bir iş birliği yapamayacağını ancak para, silah ve mühimmat konusunda takviye olacağını bildiriyor. Hilafet Ordusu İzmit bölgesine yerleşiyor. Britanya birlikleri de Hilafet Ordusu’nun ardında konuşlanıyor. İzmit limanına demirleyen Britanya savaş gemileri mevzileri top ateşi ile destekleyebilecek bir pozisyondadır. Yayımlanan kararnameyle, bu kuvvetin gayesi; Düzce, Hendek, Adapazarı dolaylarında Kuvâ-yi Milliye’ye karşı ayaklanmış olan isyancıları desteklemek, bu bölgeleri İstanbul Hükümeti’nin tesiri altına alarak ulusal kuvvetleri etkisizleştirmektir. Ordu, Harbiye ve Dâhiliye nazırlıklarına bağlı olacak, kolluk kuvvetlerine de yardım edecektir. Hilâfet Ordusu, üç piyade alayı ve bir topçu taburundan oluşan bir tümendir. Bu ordu dört bin kişiliktir ve maaşlar İngilizler tarafınca ödeniyor. Erlere 30, teğmenlere 60, alay kumandanlarına 150 lira maaş bağlanıyor. Tümenin komutanlığına Süleyman Şefik Paşa atanıyor.
Yukarda kelam ettiğim Suphi Paşa ise, Hilâfet Ordusu’nda bakılırsav alan öbür kumandanlardan biridir. Yani bir manada İngilizlerin safındadır.
“SİZE YENİLMEK İÇİN”
Atatürk, Suphi Paşa’ya ait açıklamasına şöyleki devam ediyor:
“İşte Hilâfet Ordusu’na buldukları kumandan bu Suphi Paşa’dır. Paşa, daha sonradan Ankara’ya geldi. Seyahate çıkıyordum. İstasyonda büyük bir kalabalık ortasında birbirimizle karşılaştık. Kendisine birinci sorum şu oldu: “Paşam neden Hilâfet Ordusu Komutanlığını kabul ettin?” Suphi Paşa, bir an bile duraklamadan: “Size yenilmek için” karşılığını verdi.
“Bu yanıtı ile anlatmak istiyordu ki, bu vazifesi özel bir gayeyle kabul etmişti. Suphi Paşa, bu biçimde bir his ortasında bulunabilir. Lakin gerçekte, komutayı üstüne aldığı vakit kuvvetleri aslına bakarsanız yenilmiş bulunuyordu.”
Bir Mülkiyeli olan Mazhar Müfit Kansu da Suphi Paşa’yı tanıyor: “…Binbaşı iken Edirne’de İkinci Ordu Süvari fırkası muallimi olarak tanıdım. Hür fikirli, yönetim aleyhinde, âlâ bir zat idi. Nasıl olup da bu hain kuvvetin kumandanlığını kabul ettiğine bu biçimde hayret etmiştim. Ancak bu kuvvetin perişan edilmesini müteakip Ankara’ya geldi. Görüştük, anladım ki tersine o kuvveti yok edecek bir usulde lehimize çalışmış.”
Tarihi bilgilere nazaran de Suphi Paşa İzmit’e gelir gelmez Ali Fuat Paşa ile temas kuruyor. Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Kuvayı Ulusala kuvvetlerinin kumandanıdır. Suphi Paşa, Ali Fuat Paşa’ya kardeşkanının dökülmesini istemediğini söylüyor. Bu doğrultuda efor harcıyor. Bu tavrı niçiniyle de affediliyor.
Başta Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere vatanımıza, milletimize hizmet eden tüm kıymetlerimizi hürmet ve minnetle anıyorum.
Feyziye Özberk
Kaynak:
1.Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Vefatına Kadar Atatürk’le birlikte, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2019, s. 109.
2.a.g.k., s.576-577.