Anthony Hopkins’in son sineması “The Virtuoso” (2021), bir aksiyon ve tansiyon sineması. Virtuoso, icra ettiği sanatta üstün yetenekli kişi manasına gelir. Bu niçinle olsa gerek ki sinema Türkçeye “Üstat” olarak çevrilmiş.
Sinema bir kiralık katilin hikayesi (Anson Mount oynuyor)… Gizemli denebilecek bir işveren için çalışan ve işinde çok uygun olan kiralık katil (filmde bir ismi geçmiyor), son aldığı işinde bir sivilin, bir çocuğun gözlerinin önünde annesinin, yanarak ölmesine yol açar. Bu olay sinemadaki kiralık katil figürünü olumsuz tesirler. Bir manada bir vefat makinesi vicdanıyla hesaplaşma yaşar.
Bu kiralık katile patron gizemli yaşlı kişiyi oynayan Antony Hopkins ile kiralık katil içinde bir mezarlıkta bir diyalog geçer. Antony Hopkins (patron) kiralık katile “niçin vicdan yapmaması” gerektiğini söylemektedir.
Bunu anlatırken insanlık tarihi boyunca insanları esir alan “kukla ve kuklacı” ikilemine değinir. Kendini şuurlu olarak “kukla” yerine koyan insanoğlu sık sık kendini kimi hareket ve süreçlerinden azade meblağ, bu aksiyon ve süreçleri niçiniyle sorumluluk almaz. Bu harikulade rahatlatıcı bir durumdur.
ÖZGÜR İRADE SORUNSALI
“Özgür irade” tarih boyunca insanlığın uğraştığı sorunsallardan biri olmuştur. Felsefeciler, dini kurumlar ve onların temsilcileri, hukukçular, siyasetçiler “özgür iradeyi” tanımlamaya çalışmışlardır. İnsan davranışlarının kararınu ve sorumluluğunu nasıl ölçeceklerdir? Aksiyon ve davranışlarımızda ne kadar özgürüz? Geçmişin, geleneklerin, törelerin, dini kurumların, ordu, okul, bürokrasi üzere hiyerarşik sistemlerin, ailede ve siyasal sistemde var olan güç odaklarının insan davranışı üstündeki tesiri nedir? Özgür müyüz, kurban mıyız?
İnsanın, allahla bağlantısında, savaşlarda, riskli toplumsal davranışlarında şuurlu olarak “kukla” rolünü seçtiğine sık sık şahit oluruz. Diğer insanların canını almak dahil çeşitli derecede cürüm işlemiş mahkumlar ülkemizde “kader kurbanları” olarak lanse edilir. Allah’ın buyruklarını yerine getirdiğini ileri süren farklı dinlere mensup beşerler öteki insanların canını alabilir. Dünya tarihinin en yırtıcı soykırımına maruz kalmış uluslar öbür uluslara etnik paklık uygulayabilir. Savaşların ardında kesinlikle din ve milliyetçilik üzere iki ana tema vardır. Bunlar kutsal davalardır, beşere bu davaya hizmet etmek kalır. Biz insanoğlu nadiren “özgür irademizi” kullanmakla gurur duyarız, lakin sık sık teslimiyetten öbür dermanımızın olmadığı vurgusuyla “kurban” olduğumuzu kabul ederiz. Maniple edilen “kuklalar” olmak onurumuza dokunmaz. “Kukla” olmayı normalleştiririz.
“The Virtuoso” (Üstat–2021) sinemasında Anthony Hopkins’in canlandırdığı kiralık katil işvereni ile onun tarafınca kiralanan kiralık katili içindeki diyalog insanlık tarihinin “kukla ve kuklacı,” “özgür irade,” aksiyonlarımızla ilgili sorumluluklarımız” üzere ana bir sorunsala parmak basıyor.
SİVİL ZAYİAT VE İSTEKLİ KUKLA OLMAK
Diyalog metninde AH kiralık katil tutucusu Anthony Hopkins’i, KK sinemada de ismi kullanılmayan “kiralık katili” nitelemek için kullanıldı.
AH: Baban âlâ bir askerdi
KK: O denli diyorsan öyledir
AH: Sen de öylesin… Madalyaların o denli diyor
KK: Aile işimiz
AH: Telefonla ulaşamayınca seni burada bulacağımı düşündüm… Telefona yanıt vermedin
KK: Biraz vakte gereksinimim vardı
AH: Anlıyorum.. Şimdiye kadar harikaydın, daima hazırdın… Çabuk ettirdim, farkındayım… Öteki seçenek yoktu… Bu benim yanılgım, senin değil…
KK: Evet
AH: Sivil zayiat… olur o denli, biliyorsun… Burası Amarijah değil (Wikipedia’ya göre Amarijah bugünkü İran’ın İsfahan şehri—kiralık katilin burada bir operasyona katıldığı ima ediliyor olabilir)… Orda olanları biliyorum… Bunları epeyce kafana takma, evlat
KK: Takmıyorum
AH: Senin yanılgın değil… Baban hiç sana Pinkville’i anlattı mı? (Pinkville, Vietnam Savaşı sırasında 1968 yılında yaşlıların, bayanların ve çocukların vahşice öldürüldüğü Sơn Mỹ köyündeki katliam kastedilmektedir–Wikipedia)
KK:Hayır, hiç anlatmadı
AH: Şaşırmadım… Orada Pinkville’de tanışmıştık. Babanla ben… Genç çocuklardık, eğitim kampından daha yeni çıkmışız… Bir akşam subaylar gelip dedi ki “yarın düşmanla karşılaşacaksınız. Bir tabur çekik Vietkong… Arkadaşlarınızı, akrabalarınızı öldürdüler… Fırsatını bir bulsalar ailenizi öldürüp kız kardeşinize tecavüz edecekler…”… işte onlar, bizi hazırlıyorlardı, o denli diyelim… Biz de hazırlandık, sabaha karşı 3’te kalkıp o helikopterlere atladık, havalanıp gittik… ya öldüreceğiz ya da öleceğiz… Durup bir düşündüğünde aslında hayli sıradan… Lakin her şeyimiz hazır biçimde nihayet vardığımızda, gördük ki istihbarat yanlışmış-hep olduğu üzere. Düşman ateşi yoktu… Aslında hiç ateş eden yoktu… Yalnızca yaşlı adamlar, bayanlar ve çocuklar vardı… Ateşin etrafında oturuyor, kahvaltı olarak pirinç lapası yiyorlardı… Subaylar tutup yaşlı adamları, bayanları ve çocukları topladı… Köpeklerini de domuzlarını da kedilerini de… artık ne var ise… hepsini hendeklere doldurdular… Bize de, yani benimle senin babana “vurun” dediler… Biz de vurduk… Şarjör üstüne şarjör boşalttık… Birbirine bakan bir çift otomat üzereydik, ateş edip duruyorduk… daha sonra, durum ne kadar makûs olursa olsun, işimiz bittiğinde çabucak orada, hendeğin yanında yemek yedik… Cesetlerden yalnızca üç dört metre ötede… Tüm o kokudan, inlemelerden… her neyse, apansız bir ses geldi, bir inilti mi ciyaklama mı ne… Herbiçimde bir domuzdur dedik… Hepimiz hendeğin başına dikilip birinci sefer aşağı baktık… Domuz falan değildi… elbette değildi… Küçük bir çocuktu bu… İki, tahminen üç yaşındaydı, anlaması güç… annesi kendi vücudunu siper edip onu korumuş olmalıydı… meyyit taklidi yapması gerektiğini bilmeyecek kadar küçüktü. Aptal çocuk… Bütün manga durup onu izledik…küçücük el ve ayaklarıyla cesetlerin üzerinde emekliyordu… muhtemelen tüm ailesi oradaydı… Derken, hiçbirimiz hareket etmiyorduk, yalnızca izliyorduk… tahminen de içten içe çocuğun tarafını tutuyorduk… Ta ki hendekten üst çıkıp kaçmaya başlayana kadar… ormana gerçek koşuyordu…hiçbirimizin kılı kıpırdamadı…daha sonra ufak tefek bir adam, bir subay, bir teğmen koşarak yanımıza geldi…bir yandan hala kumanyasını yiyordu…hepimizin ağaçların başladığı yere baktığını gördü…daha sonra da çocuğu. Tahminen 30 metre ötede, koşmaya devam ediyor… evvel bana baktı, daha sonra senin babana. Dedi ki: “Hakla şunu.” Çocuğa yanlışsız işaret ediyor, “hakla şunu, vur onu.” Babana baktım, o da bana baktı… Gözlerinden açıkça muhakkak ki yapamayacak, tükenmiş… Ben de dönüp o teğmene bir baktım… o kalpsiz, tıfıl, ….min insan müsveddesine… bana bakıp gülümsedi, parmakla çocuğu gösterip “lanet olsun, hakla şunu” dedi… “vur onu.” Evet… evet… evet, o gün uygun bir askerdim…
KK: Nasıl bu hisle yaşayabildin?
AH: Efendim?
KK: Nasıl bu hisle yaşayabildin?Nasıl yaşadın? Bu hisle?
AH: Biz askerdik… bu biçimde yapmamız gerekir… bu biçimde yapmamız gerekti… Üstlerimizden buyruk alırız…onlara itaat ediyorduk! Pişman olduk mu? olağan olarak. Lakin suçluluk duymadık, zira sorumlu olan biz değildik…
Zira, sorumlu olan biz değildik!
Öyleyse Rusya’da ve Ukrayna’da ölmeye ve öldürmeye devam.
Memur olarak altına attığınız imzalarla soyguna çanak tutmaya devam.
Sorumsuz bürokratlar olarak imzalarınızla zeytinlikleri talan etmeye devam.
Töre kurbanısınız; karınızın, kız dostunuzın canını almaya devam.
Ona devam, buna devam.
Zira, sorumlu olan siz değilsiniz, biz değiliz!
Prof. Dr. Hasan Şimşek
Sinema bir kiralık katilin hikayesi (Anson Mount oynuyor)… Gizemli denebilecek bir işveren için çalışan ve işinde çok uygun olan kiralık katil (filmde bir ismi geçmiyor), son aldığı işinde bir sivilin, bir çocuğun gözlerinin önünde annesinin, yanarak ölmesine yol açar. Bu olay sinemadaki kiralık katil figürünü olumsuz tesirler. Bir manada bir vefat makinesi vicdanıyla hesaplaşma yaşar.
Bu kiralık katile patron gizemli yaşlı kişiyi oynayan Antony Hopkins ile kiralık katil içinde bir mezarlıkta bir diyalog geçer. Antony Hopkins (patron) kiralık katile “niçin vicdan yapmaması” gerektiğini söylemektedir.
Bunu anlatırken insanlık tarihi boyunca insanları esir alan “kukla ve kuklacı” ikilemine değinir. Kendini şuurlu olarak “kukla” yerine koyan insanoğlu sık sık kendini kimi hareket ve süreçlerinden azade meblağ, bu aksiyon ve süreçleri niçiniyle sorumluluk almaz. Bu harikulade rahatlatıcı bir durumdur.
ÖZGÜR İRADE SORUNSALI
“Özgür irade” tarih boyunca insanlığın uğraştığı sorunsallardan biri olmuştur. Felsefeciler, dini kurumlar ve onların temsilcileri, hukukçular, siyasetçiler “özgür iradeyi” tanımlamaya çalışmışlardır. İnsan davranışlarının kararınu ve sorumluluğunu nasıl ölçeceklerdir? Aksiyon ve davranışlarımızda ne kadar özgürüz? Geçmişin, geleneklerin, törelerin, dini kurumların, ordu, okul, bürokrasi üzere hiyerarşik sistemlerin, ailede ve siyasal sistemde var olan güç odaklarının insan davranışı üstündeki tesiri nedir? Özgür müyüz, kurban mıyız?
İnsanın, allahla bağlantısında, savaşlarda, riskli toplumsal davranışlarında şuurlu olarak “kukla” rolünü seçtiğine sık sık şahit oluruz. Diğer insanların canını almak dahil çeşitli derecede cürüm işlemiş mahkumlar ülkemizde “kader kurbanları” olarak lanse edilir. Allah’ın buyruklarını yerine getirdiğini ileri süren farklı dinlere mensup beşerler öteki insanların canını alabilir. Dünya tarihinin en yırtıcı soykırımına maruz kalmış uluslar öbür uluslara etnik paklık uygulayabilir. Savaşların ardında kesinlikle din ve milliyetçilik üzere iki ana tema vardır. Bunlar kutsal davalardır, beşere bu davaya hizmet etmek kalır. Biz insanoğlu nadiren “özgür irademizi” kullanmakla gurur duyarız, lakin sık sık teslimiyetten öbür dermanımızın olmadığı vurgusuyla “kurban” olduğumuzu kabul ederiz. Maniple edilen “kuklalar” olmak onurumuza dokunmaz. “Kukla” olmayı normalleştiririz.
“The Virtuoso” (Üstat–2021) sinemasında Anthony Hopkins’in canlandırdığı kiralık katil işvereni ile onun tarafınca kiralanan kiralık katili içindeki diyalog insanlık tarihinin “kukla ve kuklacı,” “özgür irade,” aksiyonlarımızla ilgili sorumluluklarımız” üzere ana bir sorunsala parmak basıyor.
SİVİL ZAYİAT VE İSTEKLİ KUKLA OLMAK
Diyalog metninde AH kiralık katil tutucusu Anthony Hopkins’i, KK sinemada de ismi kullanılmayan “kiralık katili” nitelemek için kullanıldı.
AH: Baban âlâ bir askerdi
KK: O denli diyorsan öyledir
AH: Sen de öylesin… Madalyaların o denli diyor
KK: Aile işimiz
AH: Telefonla ulaşamayınca seni burada bulacağımı düşündüm… Telefona yanıt vermedin
KK: Biraz vakte gereksinimim vardı
AH: Anlıyorum.. Şimdiye kadar harikaydın, daima hazırdın… Çabuk ettirdim, farkındayım… Öteki seçenek yoktu… Bu benim yanılgım, senin değil…
KK: Evet
AH: Sivil zayiat… olur o denli, biliyorsun… Burası Amarijah değil (Wikipedia’ya göre Amarijah bugünkü İran’ın İsfahan şehri—kiralık katilin burada bir operasyona katıldığı ima ediliyor olabilir)… Orda olanları biliyorum… Bunları epeyce kafana takma, evlat
KK: Takmıyorum
AH: Senin yanılgın değil… Baban hiç sana Pinkville’i anlattı mı? (Pinkville, Vietnam Savaşı sırasında 1968 yılında yaşlıların, bayanların ve çocukların vahşice öldürüldüğü Sơn Mỹ köyündeki katliam kastedilmektedir–Wikipedia)
KK:Hayır, hiç anlatmadı
AH: Şaşırmadım… Orada Pinkville’de tanışmıştık. Babanla ben… Genç çocuklardık, eğitim kampından daha yeni çıkmışız… Bir akşam subaylar gelip dedi ki “yarın düşmanla karşılaşacaksınız. Bir tabur çekik Vietkong… Arkadaşlarınızı, akrabalarınızı öldürdüler… Fırsatını bir bulsalar ailenizi öldürüp kız kardeşinize tecavüz edecekler…”… işte onlar, bizi hazırlıyorlardı, o denli diyelim… Biz de hazırlandık, sabaha karşı 3’te kalkıp o helikopterlere atladık, havalanıp gittik… ya öldüreceğiz ya da öleceğiz… Durup bir düşündüğünde aslında hayli sıradan… Lakin her şeyimiz hazır biçimde nihayet vardığımızda, gördük ki istihbarat yanlışmış-hep olduğu üzere. Düşman ateşi yoktu… Aslında hiç ateş eden yoktu… Yalnızca yaşlı adamlar, bayanlar ve çocuklar vardı… Ateşin etrafında oturuyor, kahvaltı olarak pirinç lapası yiyorlardı… Subaylar tutup yaşlı adamları, bayanları ve çocukları topladı… Köpeklerini de domuzlarını da kedilerini de… artık ne var ise… hepsini hendeklere doldurdular… Bize de, yani benimle senin babana “vurun” dediler… Biz de vurduk… Şarjör üstüne şarjör boşalttık… Birbirine bakan bir çift otomat üzereydik, ateş edip duruyorduk… daha sonra, durum ne kadar makûs olursa olsun, işimiz bittiğinde çabucak orada, hendeğin yanında yemek yedik… Cesetlerden yalnızca üç dört metre ötede… Tüm o kokudan, inlemelerden… her neyse, apansız bir ses geldi, bir inilti mi ciyaklama mı ne… Herbiçimde bir domuzdur dedik… Hepimiz hendeğin başına dikilip birinci sefer aşağı baktık… Domuz falan değildi… elbette değildi… Küçük bir çocuktu bu… İki, tahminen üç yaşındaydı, anlaması güç… annesi kendi vücudunu siper edip onu korumuş olmalıydı… meyyit taklidi yapması gerektiğini bilmeyecek kadar küçüktü. Aptal çocuk… Bütün manga durup onu izledik…küçücük el ve ayaklarıyla cesetlerin üzerinde emekliyordu… muhtemelen tüm ailesi oradaydı… Derken, hiçbirimiz hareket etmiyorduk, yalnızca izliyorduk… tahminen de içten içe çocuğun tarafını tutuyorduk… Ta ki hendekten üst çıkıp kaçmaya başlayana kadar… ormana gerçek koşuyordu…hiçbirimizin kılı kıpırdamadı…daha sonra ufak tefek bir adam, bir subay, bir teğmen koşarak yanımıza geldi…bir yandan hala kumanyasını yiyordu…hepimizin ağaçların başladığı yere baktığını gördü…daha sonra da çocuğu. Tahminen 30 metre ötede, koşmaya devam ediyor… evvel bana baktı, daha sonra senin babana. Dedi ki: “Hakla şunu.” Çocuğa yanlışsız işaret ediyor, “hakla şunu, vur onu.” Babana baktım, o da bana baktı… Gözlerinden açıkça muhakkak ki yapamayacak, tükenmiş… Ben de dönüp o teğmene bir baktım… o kalpsiz, tıfıl, ….min insan müsveddesine… bana bakıp gülümsedi, parmakla çocuğu gösterip “lanet olsun, hakla şunu” dedi… “vur onu.” Evet… evet… evet, o gün uygun bir askerdim…
KK: Nasıl bu hisle yaşayabildin?
AH: Efendim?
KK: Nasıl bu hisle yaşayabildin?Nasıl yaşadın? Bu hisle?
AH: Biz askerdik… bu biçimde yapmamız gerekir… bu biçimde yapmamız gerekti… Üstlerimizden buyruk alırız…onlara itaat ediyorduk! Pişman olduk mu? olağan olarak. Lakin suçluluk duymadık, zira sorumlu olan biz değildik…
Zira, sorumlu olan biz değildik!
Öyleyse Rusya’da ve Ukrayna’da ölmeye ve öldürmeye devam.
Memur olarak altına attığınız imzalarla soyguna çanak tutmaya devam.
Sorumsuz bürokratlar olarak imzalarınızla zeytinlikleri talan etmeye devam.
Töre kurbanısınız; karınızın, kız dostunuzın canını almaya devam.
Ona devam, buna devam.
Zira, sorumlu olan siz değilsiniz, biz değiliz!
Prof. Dr. Hasan Şimşek