semaver
Active member
Aleviler için ‘kapsamlı çalışma’: Görüşmelerde neler konuşuldu, beklentiler karşılandı mı? Getty Images
Türkiye ekonomik kriz ve yüksek enflasyon meseleleriyle karşı karşıya, muhalefet partileri de “erken seçim” davetlerini sıklaştırdı. İktidar partileri erken seçime gidilmeyeceğini ısrarla söylese de yapılan mitingler ve çalışmalar, halihazırda bir seçim sürecine girildiği istikametinde yorumlar yapılmasına yol açıyor.
Bunlardan biri de Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın deklare ettiğı, Alevilerin talep ve gereksinimlerine yönelik olarak başlatılan çalışma.
Erdoğan, 25 Ekim’de “Talimatımızla ülkemizin 58 vilayetindeki 1585 cemevi ziyaret edilerek hazırlanan kapsamlı çalışmayı görüştük” açıklaması yaptı. Bu açıklamadan tam bir ay daha sonra, Reuters haber ajansına konuşan iki üst seviye AKP’li yetkili, “Cemevlerine ibadethane statüsü verilebileceğini, Kültür ve Turizm ile İçişleri Bakanlıkları’nın bahisle ilgili çalışma yaptığını” söylemiş oldu.
BBC Türkçe‘nin edindiği bilgilere göre İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun danışmanı Ali Arif Özzeybek, yaklaşık 6-7 aylık müddette kimi cemevlerini ve birtakım Alevi köylerin muhtarlarını ziyaret ederek çeşitli görüşmeler yaptı. (Ziya Baba Bektaşi Vakfı’nın eski lideri Özzeybek, 2011-2018 yılları içinde CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu’nun danışmanlığını yapmıştı. 2018’de CHP’den ayrılan Özzeybek, 24 Mart 2021’deki AKP kongresinde Merkez Karar ve İdare Heyeti yedek üyesi oldu.)
Pekala bu görüşmelerde neler konuşuldu? Alevilerin beklentileri karşılandı mı?
“Seçim devri geliyor. Bunlar seçim yatırımı ancak bir karşılık bulmaz, buradan oy alamazlar. 20 yıldır ülkeyi yönetiyorlar lakin Alevilerle ilgili hiç bir şey yapmadılar, daha evvelki açılım rafa kalktı. İktidardan düşerken Alevilerin ayaklarına sarılmak istiyorlar.”
Pir Sultan Abdal Derneği Genel Lideri Gani Kaplan, bahisle ilgili sorumuza bu biçimde cevap veriyor.
‘Ara formül bularak ekonomik tahlil sunmak istiyorlar, bunu kabul etmeyiz’
Özzeybek’in birlikteinde, ziyarette bulunduğu ilin kültür müdürünü, ilgili ilçe kaymakamını, müftüsünü ve vali yardımcılarını alarak cemevlerini gezdiğini anlatan Kaplan, yalnızca elektrik, su, yol üzere temel gereksinimlere yönelik hususları gündeme getirdiklerini; fakat kendi taleplerinin cemevlerinin ibadethane statüsü alması olduğunu söylemiş oldu:
“Alevi örgütlerin pandemiden dolayı maddi eza çektiği bir gerçektir. Devlet buradan yola çıkıp ‘sizin ekonomik sıkıntılarınızı çözeyim’ diyor. Gereksiniminiz nedir, işçi, kum, çakıl, çimento, elektrik, su, şudur, budur… Büsbütün temel maddi gereksinimlere yönelik. Biz de onlara karşılığında ‘bunu istemiyoruz, cemevlerinin yasal statüye kavuşması bizim temel talebimizdir’ dedik. Yasal statü talebi gerçekleşmeden hükümetten gelecek hiç bir teklifi kabul etmeyeceğimizi belirttik.”
Pekala bu talepleri karşısında cemevi ziyareti yapan heyetin karşılığı ne oldu?
“Bize ‘bu bizi ilgilendirmiyor, bu cumhurbaşkanın, hükümetin sorunu’ diyorlar.” diye yanıtlıyor Gani Kaplan.
Kaplan, bu ziyaretlerin akabinde hükümete yakınlığıyla bilinen köşe müelliflerinin “Cemevlerine kültür merkezi statüsü verilerek birtakım sarfiyatların devlet tarafınca karşılanacağı” tarafındaki yazılarını hatırlatıyor:
“Devlet bizi tanıyacaksa evvel cemevlerini ibadethane olarak tanımalı, daha sonra başka sıkıntılarla ilgili masaya otururuz. Kültür merkezi olarak tanınmayı mutlaka kabul etmiyoruz.
“İbadethane olarak tanımadıkları cemevleri açılıyor Türkiye’nin dört bir tarafında, şahsen kendi partisinin mensupları yapıyor. Yaşadıkları sıkışıklığı bir orta formülle geçiştirmenin eforu arasındaler.”
Reha Çamuroğlu: Alevi sorunu Türkiye’de bir seçime feda edilebilecek bir problem değil
2007-2011 ortası AKP milletvekili olan, Alevi açılımı konusunda o periyodun AKP hükümetinde faal rol oynayan Reha Çamuroğlu, bu çalışmayı “Bir yapılırsa onu yüz göstermek muvaffakiyet addedilir. Alevi sorunu Türkiye’de bir seçime feda edilebilecek bir sıkıntı değil” kelamlarıyla kıymetlendiriyor.
Getty Images
AKP periyodundaki ‘Alevi açılımları’
Bilindiği üzere bu, AKP’nin Alevilerle ilgili yaptığı birinci çalışma değil. 2007 seçimlerinden daha sonra Alevi açılımı başlatılacağına dair iletiler verilmiş; Çamuroğlu da bu bahiste o periyot Başbakan olan Erdoğan’ın danışmanlığına getirilmişti.
Bu bildirilerin akabinde 2009’da başlatılan Alevi çalıştaylarının sonuçları, Mart 2011’de eski bakan Faruk Çelik tarafınca raporlaştırıldı.
Raporda, “Sorunun devletin bir sorunu olduğu göz arkası edilmemelidir” sözleri yer aldı; hukuksal adımlar atılması teklifleri getirildi. Lakin bir adım atılmadı.
Çamuroğlu da, evvel danışmanlık nazaranvinden istifa etti, akabinde 2011 seçimlerinde milletvekilliği bitmiş oldu.
O periyottan bugüne niye bir adım atılamadığını, o devir yaşananların bugüne yansımasını Çamuroğlu’na sorduk.
“2007’de milletvekili oldum, aylar geçti bir şey yok… Ben huzursuzluğumu hissettirdim. Tayyip Beyefendi, bu biçimde başbakandı, bir gün parlamento genel heyetinde koluma girdi, ‘ne oluyor’ dedi. ‘Ben niçin buradayım?’ dedim. Gerideki odalardan birine geçip konuştuk, bu biçimde küme başkanvekili olan Sadullah Ergin de vardı. ‘Ben buraya bir şey için geldim ve hiç bir adım atamıyoruz. Bizim Alevilerle bağımıza evvel buzları eriterek başlamamız gerekir, bir kucaklaşma filan beklememeliyiz şu an’ dedim.
“örneğin Alevi örgütleriyle görüşmeler başlatmak, Muharrem orucu iftarını yapmak… Bunları kabul etti, ‘genel merkezde sana bir oda açalım, bu mevzuda danışmanım ol’ dedi. Çalıştaylar da benim önerimdi lakin ‘Alevilerin muhatabı devlettir, bu müzakereler hükümetle yapılmalı’ diyordum. Birden çalıştayların formu değişti, gazetecilerle, entelektüellerle görüşülecek dediler, ben bunu reddettim.”
Pekala AKP o günkü telaffuzuna karşın niye siyaseten adım atmayı reddetti?
Çamuroğlu, bu değişimi “Yakında bir seçim yoktu” diye açıklıyor:
“Yüzde 47 oy alınmıştı, yakında bir seçim yoktu. Topu sürmek istediler.”
‘Bu bir oyalama taktiği miydi?’ diye sorunca Çamuroğlu, “Sonuçta o manaya geldi” diye cevap veriyor:
“Bu süreçten sorumlu bakan olan Faruk Çelik’le bir görüşme yaptım, ‘Galiba top sürmeye geldiniz’ dedim, o da bana ‘Ben top sürmeyi değil gol atmayı severim’ dedi lakin golü bakılırsamedik.”
‘Alevi örgütleri sürece sahip çıksaydı…’
Tıpkı periyotta Çamuroğlu, AKP’nin bu hususta önemli bir adım atmayacağının ortada olduğu, oyalamaya alet olduğu sebebi öne sürülerek Alevi örgütleri tarafınca eleştirilmişti. Bu tenkitlere bugün hâlâ hak vermediğini söylüyor:
“Ben hayatının 20 küsûr yılını Alevi haklarının gayretine vermiş biriyim. Bu sıkıntıyı Alevi toplumu ortasındaki bir iktidar gayreti ve kendi iktidarlarına tehdit olarak algıladılar.
“Liseden sınıf arkadaşımı bulup 1970’lerde tabanca taşıdığımı söylettiler. AKP’nin iktidarda kalamayacağını umuyorlardı, hem AKP’li hem Alevi olan en zayıf halka bendim, benim üzerimden AKP’ye saldırmak epeyce kolay bir şeydi. AKP de beni savunmadı.”
2007’de Alevilerle ilgili sorunların daha evvel hiç gündeme gelmediği kadar konuşulduğu ve o yıl yapılan parlamento seçimlerinin AKP’nin Alevilerden en çok oyu aldığı seçim olarak biliniyor.
Çamuroğlu, o periyot için “Sürece başta Alevi örgütleri müdahil olsaydı, sahip çıksaydı… Süreci desteklemek AKP’yi desteklemek manasına gelmezdi lakin AKP’nin bu süreci terk etmesi daha güç olurdu” diyerek Alevi örgütleri de eleştiriyor:
“Belki bir daha terk ederdi lakin bu biçimde bütün sorumluluk AK Parti’nin olurdu.”
Gani Kaplan ise “Alevi örgütlerin hepsi masaya oturdu, genel merkezimize gelen bakanlarla oturduk, konuştuk” diyor:
“Alevi örgütleri taleplerini iletti ancak bu talepler hükümet tarafınca karşılık bulmadı.”
Bu taleplerin başında bir daha cemevlerine ibadethane statüsü verilmesi geliyordu.
Cemevlerine ibadethane statüsü verilir mi?
“Cemevleri ibadethane değil. İslam’da tek ibadethane vardır, cami. Cemevleri kültür konutlarıdır.”
Alevi çalıştaylarından yıllar daha sonra, Şubat 2013’te Erdoğan, partisinin İç Anadolu Bölgesi milletvekilleriyle yaptığı kahvaltıda Alevilerin problemleri gündeme geldiğinde bu kelamları söylemişti.
Bu duruş bugün değişmiş değil.
Getty Images
Tıpkı yıl Mayıs ayında Seyahat Parkı protestoları başladı. Protestolarda polis müdahalesinde hayatını kaybeden vatandaşların çoğunluğu Alevi olunca, bahis bir kere daha gündeme geldi.
Reuters ajansına konuşan yetkililerden biri de, bugün yapılan çalışma için “Seçim hazırlığı üzere görmek haksızlık. Oy tesiri olacaktır tahminen de ancak bu çalışma yıllar evvel başlamıştı, Seyahat niçiniyle sekteye uğradı” dedi.
Lakin Çamuroğlu, Seyahat olayları daha sonrası Erdoğan’ın kendisini aradığını; Alevi sıkıntısıyla ilgili adım atmak üzere fikrini sorduğunu; kendisinin de atılabilecek adımları içeren bir proje belgesi ilettiğini; Erdoğan’ın bu belgeyi kabul ettiğini anlatıyor.
Erdoğan’ın bir kere daha rafa kaldırdığı bu evrakın içeriğini Çamuroğlu, şu sözlerle anlattı:
“Çok farklı tarafları vardı bu projenin. Bir vali, bir emniyet müdürü, bir yüksek yargı mensubu yok Alevi olan. Eşit vatandaşlık problemi fazlaca kıymetli, yani bunlar tesadüf olamaz. Yazılı imtihanlarda çok yüksek puan alan Alevi çocuklar mülakatlarda eleniyor. bir epeyce takımda devlette bakılırsav almak istiyorlar ancak önlerine birfazlaca pürüz çıkıyor. Alevi köylerinin yolu yapılmıyor, su gitmiyor. Ben milletvekiliyken en çok şikayet Alevi köy muhtarlarından gelirdi. Proje bunları kapsıyordu.”
Burada temel talep, ibadethanelerinin ve ibadet sistemlerinin, yani Alevi kimliğinin tanınması.
Alevi problemi ve tahliller tartışılırken her seferinde gündeme gelen fakat ilerleme sağlanamayan husus da bu. Zira cemevlerinin ibadethane olarak tanınması, kaçak statüsünde gözüken cemevlerinin yasal pozisyona getirilmesi, masraflarının “ibadethane” ismi altında sağlanması, Gani Kaplan’a nazaran, İslam tarihinin bir daha yazılması manasına geliyor:
“Alevilerin taleplerinin hükümet tarafınca karşılık bulmamasının niçini şudur; cemevlerini ibadethane olarak tanıdıkları anda, İslam’ın tarihini bir daha yazmaları lazım. ‘Alevileri başka din olarak tanıyın’ ya da ‘İslam’ın iki tane ibadethanesi vardır’ diyecekler. Onu yazacak hükümet yok, kasvet orada. hiç bir hükümet de yapamaz bunu.”
Getty Images
Daha evvel Alevi vatandaşlar, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kendilerinden alınan vergilerden hisse aldığı lakin cemevlerinde bunun bir karşılığını görmedikleri sebebi öne sürülerek hukuksal yollara başvurmuştu. İç hukuk yolları tükenince Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) giden davalarda, lehte birden çok karar alındı.
Bunların içinde cemevlerinin elektrik ve su masraflarının devlet tarafınca ödenmesi ve din derslerinin Alevi öğrenciler için “velileri dini yahut felsefi inançlarını açıklamaya zorlamayacak şartları oluşturacak biçimde” zarurî olmaması da var. AİHM, cemevlerinin ibadethane statüsü alması beklentisinde olduğuna da kararlarında yer vermişti. Lakin bu AİHM kararları da çabucak hemen uygulanmadı.
‘Sivil teşebbüsle çözülmez, devletle masaya oturmak gerekiyor’
Seyahat olayları daha sonrası Erdoğan bu mevzuyu bir daha gündeme getirmiş olsa da, adım atılması 2014 yılını buldu. Temmuz 2014’te, Ramazan ayında Alevi temsilcileri iftara davet Erdoğan’a, bu defa hayli daha az sayıda dernekten olumlu karşılık geldi.
Yemek sırasında konuşan Erdoğan, “Alevi kardeşlerim cemevine ibadethane diyorsa, benim itirazım olmaz. Fakat şahsî görüşüm, bu biçimde bir yasal statü İslamiyet’te bölünmeye sebep olur” diyerek -bu kere daha yumuşak tabirlerle de olsa- tıpkı hali bir sefer daha yenidenladı.
Ağustos 2014’te Erdoğan cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturduğunda bu defa başbakan olan Ahmet Davutoğlu bir adım attı. Basına bilgi veren periyodun başbakanlık kaynakları, “Cemevlerine ibadethane statüsü verilmesi üzere kritik adımlar atacaklarını” söylüyordu. Kasım ayında Erdoğan’ın davetiyle Cumhurbaşkanlığı’nda Muharrem Aşı daveti verildi.
Getty ImagesDavutoğlu, 12 Ocak 2016’da Alevi Kültür Dernekleri’nin temsilcileriyle yemekte
Lakin basına sızdırılan planların yerine, 2015 genel seçimleri öncesi, cemevlerinin gelirlerinin sağlanabilmesi için, Kaplan’a bakılırsa, bir daha bir orta formül bulundu:
“Davutoğlu başbakandı, 2015’te bizi çağırdılar, İlim-İrfan Merkezi olarak sizleri tanıyalım, bu isim altında gelin masaya oturalım dediler. Biz örgüt olarak buna katılmadık. ‘Cemevi olarak tanımayacaksınız, ilim irfan merkezi diye bir terim yoktur’ dedik.”
Alevilerin ibadet ettiği cemevlerinin bağlı bulunduğu kuruluşlar dernek yahut vakıf çatısı altında. Bunlar da İçişleri ile Kültür ve Turizm Bakanlıkları’na bağlı. Alevilerin isteği ise bu durumun değişmesi.
Bu da “eşit yurttaşlık” talebi olarak lisana getiriliyor.
“Eşit yurttaşlık Türkiye’deki tüm azınlıkların ortak talebidir. Alevilerin konutları işaretleniyor, cemevlerine atak oluyor, bununla ilgili bir tane kuşkulu yakalanmış değil, gözaltına alınmış değil. Bizim yaptığımız hata duyurularıyla ilgili Cumhuriyet Başsavcıları takipsizlik veriyor. Anayasadaki eşit yurttaşlık unsuru uygulansa aslına bakarsanız sorun çözülecek. Alevilere yaklaşımda baş yapısının değişmesi değerli, asıl sorun bu. Yoksa şu andaki yasalar uygulansa yeni yasaya da gerek yok.”
Kaplan, taleplerini bu sözlerle açıklıyor.
BBC Türkçe’den Ayşe Sayın’a konuşan AKP kaynakları, “Bu işin geçmişte devlet eliyle yürütülmesi önemli meseleler doğurdu. O niçinle şimdiki çalışma daha sivil bir biçimde sürdürülüyor” demişti.
Çamuroğlu, bu yaklaşımı, “Problem siyasi bir sorun. Alevilerin masaya hükümetle, devletle oturması gerekiyor. Bizim vergilerimiz diyanet tarafınca kullanılıyor ancak bize dönen hiç bir şey yok. Bunu nasıl çözeceksiniz sivil teşebbüsle? Bunun muhatabı hükümet” kelamlarıyla eleştiriyor.
Gani Kaplan da “Bununla ilgili devletle masaya oturulur, talebimiz devletten çünkü” diyor ancak şu an için “Devletle masaya oturulacak yer oluşmuş değil.” diye ekliyor.
Alevilerin problemlerine yönelik tahlil tartışmaları, erken seçim tartışmalarının gündemde olduğu bir periyotta ortaya çıktı. Eski AKP’li milletvekili, bu durumun Alevi toplumunda bir karşılık bulamayacağını “AKP’nin kıssası bitti” diye açıklıyor:
“Bugün diğer bir Türkiye ve Orta Doğu var. Muazzam bir paradigma değişimi olan İbrahim Mutabakatları daha sonrası bilhassa değişik bir Orta Doğu var, Arap ülkelerinin sekülerleşmeye başladığını görüyoruz. AKP’nin de birebir devirde kıssası bitti ve bu sefer başa sarmaya çalıştı. örneğin tekrar Alevi açılımı… Ancak burada artık tren kaçtı.”
“Kimlik sorunları 2007’deki üzere birinci problem değil şu an. Ekonomik dertler, ağır yaralı demokrasi, bunlar toplumu dikey kesen bir eksen haline geldi. Bugün artık insanları Alevi ya da Kürt olmaktan doğan sıkıntılardan evvel bu sıkıntılar işgal ediyor. Sefalet, fakirlik önemli bir sorun ve kimliklere bakmıyor. AKP yeterlice daralan bir çekirdek haline geldi, yeni kıssa arıyor lakin bu öyküyü yanlış yerde arıyor. Artık burada su yok.”
Kaplan da, hükümetle masaya oturmak için statülerinin değişeceğine dair bir bildiri verilmesi gerektiğini söylüyor:
“Şu an masaya oturmanın kaidesi tanınmak, tanıdıkları anda doğal ki devletle masaya oturacağız. Lakin bu kapı şu an bize açık değil. AİHM kararları olduğu biçimde seni tanımıyor, ibadet biçimini tanımıyor. Aleviler için bir adım atacak ki biz de ona koşarak gidelim.”
Türkiye ekonomik kriz ve yüksek enflasyon meseleleriyle karşı karşıya, muhalefet partileri de “erken seçim” davetlerini sıklaştırdı. İktidar partileri erken seçime gidilmeyeceğini ısrarla söylese de yapılan mitingler ve çalışmalar, halihazırda bir seçim sürecine girildiği istikametinde yorumlar yapılmasına yol açıyor.
Bunlardan biri de Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın deklare ettiğı, Alevilerin talep ve gereksinimlerine yönelik olarak başlatılan çalışma.
Erdoğan, 25 Ekim’de “Talimatımızla ülkemizin 58 vilayetindeki 1585 cemevi ziyaret edilerek hazırlanan kapsamlı çalışmayı görüştük” açıklaması yaptı. Bu açıklamadan tam bir ay daha sonra, Reuters haber ajansına konuşan iki üst seviye AKP’li yetkili, “Cemevlerine ibadethane statüsü verilebileceğini, Kültür ve Turizm ile İçişleri Bakanlıkları’nın bahisle ilgili çalışma yaptığını” söylemiş oldu.
BBC Türkçe‘nin edindiği bilgilere göre İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun danışmanı Ali Arif Özzeybek, yaklaşık 6-7 aylık müddette kimi cemevlerini ve birtakım Alevi köylerin muhtarlarını ziyaret ederek çeşitli görüşmeler yaptı. (Ziya Baba Bektaşi Vakfı’nın eski lideri Özzeybek, 2011-2018 yılları içinde CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu’nun danışmanlığını yapmıştı. 2018’de CHP’den ayrılan Özzeybek, 24 Mart 2021’deki AKP kongresinde Merkez Karar ve İdare Heyeti yedek üyesi oldu.)
Pekala bu görüşmelerde neler konuşuldu? Alevilerin beklentileri karşılandı mı?
“Seçim devri geliyor. Bunlar seçim yatırımı ancak bir karşılık bulmaz, buradan oy alamazlar. 20 yıldır ülkeyi yönetiyorlar lakin Alevilerle ilgili hiç bir şey yapmadılar, daha evvelki açılım rafa kalktı. İktidardan düşerken Alevilerin ayaklarına sarılmak istiyorlar.”
Pir Sultan Abdal Derneği Genel Lideri Gani Kaplan, bahisle ilgili sorumuza bu biçimde cevap veriyor.
‘Ara formül bularak ekonomik tahlil sunmak istiyorlar, bunu kabul etmeyiz’
Özzeybek’in birlikteinde, ziyarette bulunduğu ilin kültür müdürünü, ilgili ilçe kaymakamını, müftüsünü ve vali yardımcılarını alarak cemevlerini gezdiğini anlatan Kaplan, yalnızca elektrik, su, yol üzere temel gereksinimlere yönelik hususları gündeme getirdiklerini; fakat kendi taleplerinin cemevlerinin ibadethane statüsü alması olduğunu söylemiş oldu:
“Alevi örgütlerin pandemiden dolayı maddi eza çektiği bir gerçektir. Devlet buradan yola çıkıp ‘sizin ekonomik sıkıntılarınızı çözeyim’ diyor. Gereksiniminiz nedir, işçi, kum, çakıl, çimento, elektrik, su, şudur, budur… Büsbütün temel maddi gereksinimlere yönelik. Biz de onlara karşılığında ‘bunu istemiyoruz, cemevlerinin yasal statüye kavuşması bizim temel talebimizdir’ dedik. Yasal statü talebi gerçekleşmeden hükümetten gelecek hiç bir teklifi kabul etmeyeceğimizi belirttik.”
Pekala bu talepleri karşısında cemevi ziyareti yapan heyetin karşılığı ne oldu?
“Bize ‘bu bizi ilgilendirmiyor, bu cumhurbaşkanın, hükümetin sorunu’ diyorlar.” diye yanıtlıyor Gani Kaplan.
Kaplan, bu ziyaretlerin akabinde hükümete yakınlığıyla bilinen köşe müelliflerinin “Cemevlerine kültür merkezi statüsü verilerek birtakım sarfiyatların devlet tarafınca karşılanacağı” tarafındaki yazılarını hatırlatıyor:
“Devlet bizi tanıyacaksa evvel cemevlerini ibadethane olarak tanımalı, daha sonra başka sıkıntılarla ilgili masaya otururuz. Kültür merkezi olarak tanınmayı mutlaka kabul etmiyoruz.
“İbadethane olarak tanımadıkları cemevleri açılıyor Türkiye’nin dört bir tarafında, şahsen kendi partisinin mensupları yapıyor. Yaşadıkları sıkışıklığı bir orta formülle geçiştirmenin eforu arasındaler.”
Reha Çamuroğlu: Alevi sorunu Türkiye’de bir seçime feda edilebilecek bir problem değil
2007-2011 ortası AKP milletvekili olan, Alevi açılımı konusunda o periyodun AKP hükümetinde faal rol oynayan Reha Çamuroğlu, bu çalışmayı “Bir yapılırsa onu yüz göstermek muvaffakiyet addedilir. Alevi sorunu Türkiye’de bir seçime feda edilebilecek bir sıkıntı değil” kelamlarıyla kıymetlendiriyor.
Getty Images
AKP periyodundaki ‘Alevi açılımları’
Bilindiği üzere bu, AKP’nin Alevilerle ilgili yaptığı birinci çalışma değil. 2007 seçimlerinden daha sonra Alevi açılımı başlatılacağına dair iletiler verilmiş; Çamuroğlu da bu bahiste o periyot Başbakan olan Erdoğan’ın danışmanlığına getirilmişti.
Bu bildirilerin akabinde 2009’da başlatılan Alevi çalıştaylarının sonuçları, Mart 2011’de eski bakan Faruk Çelik tarafınca raporlaştırıldı.
Raporda, “Sorunun devletin bir sorunu olduğu göz arkası edilmemelidir” sözleri yer aldı; hukuksal adımlar atılması teklifleri getirildi. Lakin bir adım atılmadı.
Çamuroğlu da, evvel danışmanlık nazaranvinden istifa etti, akabinde 2011 seçimlerinde milletvekilliği bitmiş oldu.
O periyottan bugüne niye bir adım atılamadığını, o devir yaşananların bugüne yansımasını Çamuroğlu’na sorduk.
“2007’de milletvekili oldum, aylar geçti bir şey yok… Ben huzursuzluğumu hissettirdim. Tayyip Beyefendi, bu biçimde başbakandı, bir gün parlamento genel heyetinde koluma girdi, ‘ne oluyor’ dedi. ‘Ben niçin buradayım?’ dedim. Gerideki odalardan birine geçip konuştuk, bu biçimde küme başkanvekili olan Sadullah Ergin de vardı. ‘Ben buraya bir şey için geldim ve hiç bir adım atamıyoruz. Bizim Alevilerle bağımıza evvel buzları eriterek başlamamız gerekir, bir kucaklaşma filan beklememeliyiz şu an’ dedim.
“örneğin Alevi örgütleriyle görüşmeler başlatmak, Muharrem orucu iftarını yapmak… Bunları kabul etti, ‘genel merkezde sana bir oda açalım, bu mevzuda danışmanım ol’ dedi. Çalıştaylar da benim önerimdi lakin ‘Alevilerin muhatabı devlettir, bu müzakereler hükümetle yapılmalı’ diyordum. Birden çalıştayların formu değişti, gazetecilerle, entelektüellerle görüşülecek dediler, ben bunu reddettim.”
Pekala AKP o günkü telaffuzuna karşın niye siyaseten adım atmayı reddetti?
Çamuroğlu, bu değişimi “Yakında bir seçim yoktu” diye açıklıyor:
“Yüzde 47 oy alınmıştı, yakında bir seçim yoktu. Topu sürmek istediler.”
‘Bu bir oyalama taktiği miydi?’ diye sorunca Çamuroğlu, “Sonuçta o manaya geldi” diye cevap veriyor:
“Bu süreçten sorumlu bakan olan Faruk Çelik’le bir görüşme yaptım, ‘Galiba top sürmeye geldiniz’ dedim, o da bana ‘Ben top sürmeyi değil gol atmayı severim’ dedi lakin golü bakılırsamedik.”
‘Alevi örgütleri sürece sahip çıksaydı…’
Tıpkı periyotta Çamuroğlu, AKP’nin bu hususta önemli bir adım atmayacağının ortada olduğu, oyalamaya alet olduğu sebebi öne sürülerek Alevi örgütleri tarafınca eleştirilmişti. Bu tenkitlere bugün hâlâ hak vermediğini söylüyor:
“Ben hayatının 20 küsûr yılını Alevi haklarının gayretine vermiş biriyim. Bu sıkıntıyı Alevi toplumu ortasındaki bir iktidar gayreti ve kendi iktidarlarına tehdit olarak algıladılar.
“Liseden sınıf arkadaşımı bulup 1970’lerde tabanca taşıdığımı söylettiler. AKP’nin iktidarda kalamayacağını umuyorlardı, hem AKP’li hem Alevi olan en zayıf halka bendim, benim üzerimden AKP’ye saldırmak epeyce kolay bir şeydi. AKP de beni savunmadı.”
2007’de Alevilerle ilgili sorunların daha evvel hiç gündeme gelmediği kadar konuşulduğu ve o yıl yapılan parlamento seçimlerinin AKP’nin Alevilerden en çok oyu aldığı seçim olarak biliniyor.
Çamuroğlu, o periyot için “Sürece başta Alevi örgütleri müdahil olsaydı, sahip çıksaydı… Süreci desteklemek AKP’yi desteklemek manasına gelmezdi lakin AKP’nin bu süreci terk etmesi daha güç olurdu” diyerek Alevi örgütleri de eleştiriyor:
“Belki bir daha terk ederdi lakin bu biçimde bütün sorumluluk AK Parti’nin olurdu.”
Gani Kaplan ise “Alevi örgütlerin hepsi masaya oturdu, genel merkezimize gelen bakanlarla oturduk, konuştuk” diyor:
“Alevi örgütleri taleplerini iletti ancak bu talepler hükümet tarafınca karşılık bulmadı.”
Bu taleplerin başında bir daha cemevlerine ibadethane statüsü verilmesi geliyordu.
Cemevlerine ibadethane statüsü verilir mi?
“Cemevleri ibadethane değil. İslam’da tek ibadethane vardır, cami. Cemevleri kültür konutlarıdır.”
Alevi çalıştaylarından yıllar daha sonra, Şubat 2013’te Erdoğan, partisinin İç Anadolu Bölgesi milletvekilleriyle yaptığı kahvaltıda Alevilerin problemleri gündeme geldiğinde bu kelamları söylemişti.
Bu duruş bugün değişmiş değil.
Getty Images
Tıpkı yıl Mayıs ayında Seyahat Parkı protestoları başladı. Protestolarda polis müdahalesinde hayatını kaybeden vatandaşların çoğunluğu Alevi olunca, bahis bir kere daha gündeme geldi.
Reuters ajansına konuşan yetkililerden biri de, bugün yapılan çalışma için “Seçim hazırlığı üzere görmek haksızlık. Oy tesiri olacaktır tahminen de ancak bu çalışma yıllar evvel başlamıştı, Seyahat niçiniyle sekteye uğradı” dedi.
Lakin Çamuroğlu, Seyahat olayları daha sonrası Erdoğan’ın kendisini aradığını; Alevi sıkıntısıyla ilgili adım atmak üzere fikrini sorduğunu; kendisinin de atılabilecek adımları içeren bir proje belgesi ilettiğini; Erdoğan’ın bu belgeyi kabul ettiğini anlatıyor.
Erdoğan’ın bir kere daha rafa kaldırdığı bu evrakın içeriğini Çamuroğlu, şu sözlerle anlattı:
“Çok farklı tarafları vardı bu projenin. Bir vali, bir emniyet müdürü, bir yüksek yargı mensubu yok Alevi olan. Eşit vatandaşlık problemi fazlaca kıymetli, yani bunlar tesadüf olamaz. Yazılı imtihanlarda çok yüksek puan alan Alevi çocuklar mülakatlarda eleniyor. bir epeyce takımda devlette bakılırsav almak istiyorlar ancak önlerine birfazlaca pürüz çıkıyor. Alevi köylerinin yolu yapılmıyor, su gitmiyor. Ben milletvekiliyken en çok şikayet Alevi köy muhtarlarından gelirdi. Proje bunları kapsıyordu.”
Burada temel talep, ibadethanelerinin ve ibadet sistemlerinin, yani Alevi kimliğinin tanınması.
Alevi problemi ve tahliller tartışılırken her seferinde gündeme gelen fakat ilerleme sağlanamayan husus da bu. Zira cemevlerinin ibadethane olarak tanınması, kaçak statüsünde gözüken cemevlerinin yasal pozisyona getirilmesi, masraflarının “ibadethane” ismi altında sağlanması, Gani Kaplan’a nazaran, İslam tarihinin bir daha yazılması manasına geliyor:
“Alevilerin taleplerinin hükümet tarafınca karşılık bulmamasının niçini şudur; cemevlerini ibadethane olarak tanıdıkları anda, İslam’ın tarihini bir daha yazmaları lazım. ‘Alevileri başka din olarak tanıyın’ ya da ‘İslam’ın iki tane ibadethanesi vardır’ diyecekler. Onu yazacak hükümet yok, kasvet orada. hiç bir hükümet de yapamaz bunu.”
Getty Images
Daha evvel Alevi vatandaşlar, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kendilerinden alınan vergilerden hisse aldığı lakin cemevlerinde bunun bir karşılığını görmedikleri sebebi öne sürülerek hukuksal yollara başvurmuştu. İç hukuk yolları tükenince Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) giden davalarda, lehte birden çok karar alındı.
Bunların içinde cemevlerinin elektrik ve su masraflarının devlet tarafınca ödenmesi ve din derslerinin Alevi öğrenciler için “velileri dini yahut felsefi inançlarını açıklamaya zorlamayacak şartları oluşturacak biçimde” zarurî olmaması da var. AİHM, cemevlerinin ibadethane statüsü alması beklentisinde olduğuna da kararlarında yer vermişti. Lakin bu AİHM kararları da çabucak hemen uygulanmadı.
‘Sivil teşebbüsle çözülmez, devletle masaya oturmak gerekiyor’
Seyahat olayları daha sonrası Erdoğan bu mevzuyu bir daha gündeme getirmiş olsa da, adım atılması 2014 yılını buldu. Temmuz 2014’te, Ramazan ayında Alevi temsilcileri iftara davet Erdoğan’a, bu defa hayli daha az sayıda dernekten olumlu karşılık geldi.
Yemek sırasında konuşan Erdoğan, “Alevi kardeşlerim cemevine ibadethane diyorsa, benim itirazım olmaz. Fakat şahsî görüşüm, bu biçimde bir yasal statü İslamiyet’te bölünmeye sebep olur” diyerek -bu kere daha yumuşak tabirlerle de olsa- tıpkı hali bir sefer daha yenidenladı.
Ağustos 2014’te Erdoğan cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturduğunda bu defa başbakan olan Ahmet Davutoğlu bir adım attı. Basına bilgi veren periyodun başbakanlık kaynakları, “Cemevlerine ibadethane statüsü verilmesi üzere kritik adımlar atacaklarını” söylüyordu. Kasım ayında Erdoğan’ın davetiyle Cumhurbaşkanlığı’nda Muharrem Aşı daveti verildi.
Getty ImagesDavutoğlu, 12 Ocak 2016’da Alevi Kültür Dernekleri’nin temsilcileriyle yemekte
Lakin basına sızdırılan planların yerine, 2015 genel seçimleri öncesi, cemevlerinin gelirlerinin sağlanabilmesi için, Kaplan’a bakılırsa, bir daha bir orta formül bulundu:
“Davutoğlu başbakandı, 2015’te bizi çağırdılar, İlim-İrfan Merkezi olarak sizleri tanıyalım, bu isim altında gelin masaya oturalım dediler. Biz örgüt olarak buna katılmadık. ‘Cemevi olarak tanımayacaksınız, ilim irfan merkezi diye bir terim yoktur’ dedik.”
Alevilerin ibadet ettiği cemevlerinin bağlı bulunduğu kuruluşlar dernek yahut vakıf çatısı altında. Bunlar da İçişleri ile Kültür ve Turizm Bakanlıkları’na bağlı. Alevilerin isteği ise bu durumun değişmesi.
Bu da “eşit yurttaşlık” talebi olarak lisana getiriliyor.
“Eşit yurttaşlık Türkiye’deki tüm azınlıkların ortak talebidir. Alevilerin konutları işaretleniyor, cemevlerine atak oluyor, bununla ilgili bir tane kuşkulu yakalanmış değil, gözaltına alınmış değil. Bizim yaptığımız hata duyurularıyla ilgili Cumhuriyet Başsavcıları takipsizlik veriyor. Anayasadaki eşit yurttaşlık unsuru uygulansa aslına bakarsanız sorun çözülecek. Alevilere yaklaşımda baş yapısının değişmesi değerli, asıl sorun bu. Yoksa şu andaki yasalar uygulansa yeni yasaya da gerek yok.”
Kaplan, taleplerini bu sözlerle açıklıyor.
BBC Türkçe’den Ayşe Sayın’a konuşan AKP kaynakları, “Bu işin geçmişte devlet eliyle yürütülmesi önemli meseleler doğurdu. O niçinle şimdiki çalışma daha sivil bir biçimde sürdürülüyor” demişti.
Çamuroğlu, bu yaklaşımı, “Problem siyasi bir sorun. Alevilerin masaya hükümetle, devletle oturması gerekiyor. Bizim vergilerimiz diyanet tarafınca kullanılıyor ancak bize dönen hiç bir şey yok. Bunu nasıl çözeceksiniz sivil teşebbüsle? Bunun muhatabı hükümet” kelamlarıyla eleştiriyor.
Gani Kaplan da “Bununla ilgili devletle masaya oturulur, talebimiz devletten çünkü” diyor ancak şu an için “Devletle masaya oturulacak yer oluşmuş değil.” diye ekliyor.
- AKP’de Alevilerin talepleri ve cemevlerinin statüsü konusunda hangi seçenekler tartışılıyor?
- İzmir’de Alevilere yönelik duvara yazılan ayrımcı sözlerle ilgili Vali açıklama yaptı: “Mezhepsel bir durum değil, asayiş olayı”
- Sivas: 1993’te Madımak Katliamı’nın yaşandığı kent nasıl bir siyasi ve toplumsal yapıya sahip?
Alevilerin problemlerine yönelik tahlil tartışmaları, erken seçim tartışmalarının gündemde olduğu bir periyotta ortaya çıktı. Eski AKP’li milletvekili, bu durumun Alevi toplumunda bir karşılık bulamayacağını “AKP’nin kıssası bitti” diye açıklıyor:
“Bugün diğer bir Türkiye ve Orta Doğu var. Muazzam bir paradigma değişimi olan İbrahim Mutabakatları daha sonrası bilhassa değişik bir Orta Doğu var, Arap ülkelerinin sekülerleşmeye başladığını görüyoruz. AKP’nin de birebir devirde kıssası bitti ve bu sefer başa sarmaya çalıştı. örneğin tekrar Alevi açılımı… Ancak burada artık tren kaçtı.”
“Kimlik sorunları 2007’deki üzere birinci problem değil şu an. Ekonomik dertler, ağır yaralı demokrasi, bunlar toplumu dikey kesen bir eksen haline geldi. Bugün artık insanları Alevi ya da Kürt olmaktan doğan sıkıntılardan evvel bu sıkıntılar işgal ediyor. Sefalet, fakirlik önemli bir sorun ve kimliklere bakmıyor. AKP yeterlice daralan bir çekirdek haline geldi, yeni kıssa arıyor lakin bu öyküyü yanlış yerde arıyor. Artık burada su yok.”
Kaplan da, hükümetle masaya oturmak için statülerinin değişeceğine dair bir bildiri verilmesi gerektiğini söylüyor:
“Şu an masaya oturmanın kaidesi tanınmak, tanıdıkları anda doğal ki devletle masaya oturacağız. Lakin bu kapı şu an bize açık değil. AİHM kararları olduğu biçimde seni tanımıyor, ibadet biçimini tanımıyor. Aleviler için bir adım atacak ki biz de ona koşarak gidelim.”