Kahramanlar daima optimist midir? Okuduğum yaşamöykülerinin bu soruya verdiği cevap: istisnasız evet. Ahmet Selahattin Bey’in iyimserliği, Haldun Taner’in anlatımıyla, “o günün karanlığını, yarının güneşi ile delen bir iyimserliktir” Yani güneş yârin doğacak. O, bunu biliyor. İnanıyor değil. Biliyor.
Sorulabilir Ahmet Selahattin Beyefendi niye optimist? Onun ki dayanaksız bir his ya da anlayış değil. Bir hukukçu, bilim insanı… Dünyanın, alt üst olduğunu görüyor. Memleketinin şartlarını biliyor, milletini tanıyor. Evet, İstanbul işgal altında… Koyu bir karanlık yaşanıyor. Ancak kısa mühlet evvel Çanakkale’de büyük bir zafer kazanılmış. Bir imparatorluk geçmişine sahip, mağlubiyetler yaşasa da zaferler de kazanan bu millet, köleliği asla kabul etmeyecektir. İşte bu niçinle Ahmet Selahattin Beyefendi, güneşin er geç doğacağını ismi üzere biliyor.
O, sadece hukuk alanında çalışan, gençleri yetiştiren bir hoca değil. Gazete yazılarıyla, konuşmalarıyla da halkı uyaran, ona bilgi, inanç veren, optimistlik aşılayan bir aydındır. İstanbul’da Yunanistan’ın İzmir’i işgalini protesto eden mitingler yapılıyor. Bu mitinglerin birincisi, 19 Mayıs 1919günü Fatih’te gerçekleşiyor. Bu birinci mitingi düzenleyenlerin başındaki isim; Ahmet Selahattin Bey’dir. Halka şöyleki sesleniyor:
“Mademki dünyada bir Türk milleti vardır, mademki Türk milletinin de yüreğinde bugün gördüğümüz ateşli his vardır, bu günümüzü tehdit eden bütün felaketlere rağmen geleceğimizin güvenlik altında olduğunu gösterir.”
Günümüzde kullanılan askeri rütbeye bakılırsa Kurmay Albay İbrahim Muhittin Beyefendi ile Asiye Hanım’ın oğlu Ahmet Selahattin Beyefendi, 1878 yılında Üsküdar’da doğuyor. Çok çalışkan ve milliyetperver bir genç olarak 1900 yılında Mülkiye’den mezun oluyor. Altı yıl Düyunu Umumiye’de misyon yapıyor. Özel gayretiyle ve Fransa’dan getirttiği mesleksel kitap ve dergilerle hukuk-ı düvel (devletler hukuku) alanında kendini yetiştiriyor. Uzmanlaşıyor. Bu gayreti karşılık buluyor. 1908 yılında Darülfünun’da hukuk-ı düveldersleri vermeye başlıyor.(İstanbul Hukuk Fakültesi’nde devletler hukuku)1910’da okul müdürü, bugünkü karşılığıyla fakülte dekanı oluyor. Türk kızlarının Darülfünun’da okuyabilmeleri için verdiği çabada başarılı oluyor.
Haldun Taner’in verdiği bilgiye bakılırsa Ahmet Selahattin Beyefendi:
“Alçakgönüllü, ihtirassız, tokgözlü, çalışkan ve üniversiteyi epeyce seven genç bir profesördür. (…) Müttefiklerin azgın iştahı yurdumuzu bölme planını evvel sinsi sinsi, daha sonra açıktan açığa gerçekleştirmeye başlayınca ve İstanbul aydınlarının ödlekçe, uyuşukça teslimiyet havasıİstanbul’un üstüne tamamıyla sindikçe, yazgısı Ahmet Selahattin’i alır, Türk istiklal davasının birinci bilimsel ve hukuksal savunucusu yapar.
Bu çok alçakgönüllü, gösterişten hiç mi hiç hoşlanmayan, bu daima sesiz sedasız kendi kozasını ören adam bu biçimde birden teğe bir aslan kesilir. Derslerinde gençleri bu yüz karası teslimiyete karşı coşturmaktadır. Bilimsel sağlamlığına hiç helal getirmediği serinkanlı mantığına artık yurtseverliğin ve emperyalist istilanın yüzsüzlüğüne karşı isyanının coşkusu da eklenmiştir. Her dersi bir heyecan kasırgası üzere dalga dalga genç şuurları uyandırmaktadır.”
MANDA ZIDDI BİRİNCİ AYDINLARDAN
Ahmet Selahattin Beyefendi, milletine güvenmeyen aydınlarının manda idaresini savunduğu o günlerde, bu teze şiddetle karşı çıkıyor. Vakit gazetesinde bu doğrultuda makaleler yazıyor. Vakit gazetesi sahibi Mehmet Asım (Us), onun için: “Memleketimizin namusunu silahla değil, lakin kalemle savunan bir komutan” değerlendirmesini yapıyor.
Prof. Dr. Meray da Ahmet Selahattin Bey’i, “Hak bildiği yolda yalnız da olsa başı dik, tökezlemeden, kelamını esirgemeden, vefatına dek kişiliğini koruyarak yürümesini becermiş bir kişi” olarak betimliyor.
1960’ta İstanbul Üniversitesi Rektörü olan hocaların hocası Ord. Prof. Dr. Sıddık Sami Onar, hukuk eğitiminde hocası olan Ahmet Selahattin Bey’in Saltanat Şûrası’nda, Padişah’a “Artık ‘Şûra-yı Saltanat’ toplamanın vakti oldukçatan geçmiştir. Zaman, ‘Şûra-yı Millet’ toplama devridir” söylemiş olduğini anlatıyor.
Ahmet Selahattin Beyefendi, 31 Mayıs 1919 tarihindeki Vakit gazetesinde, “Himaye ve Vekâlet Cereyanları” başlıklı makalesinde, Osmanlı’nın imparatorluk birikimine ve Çanakkale’deki direnişine dikkat çekiyor. Mandayı savunanlara karşı çıkıyor. Egemenlik ya vardır ya da yoktur, diyor:
“Altı yüzyılı geçen bir vakitten beri dünyanın üç kıtasında şimdikinin beş katı hududa ve nüfusa hareketli olarak hâkim bulunan ve bunları buyruğu altında tutan bir devletin bağımsızlığını, içimizden kim ve ne hakla fedaya ya da bir daha sınırlama ve kısıtlamaya istekli olabilir?”
“Bağımsızlık bir bütündür, ya vardır ya yoktur. Yoksa devletin kimliği sona ermiş, ortadan kalkmış demektir. (…) Çanakkale’yi savunanlara bu zillet (alçalış) yaraşmaz.”
Ahmet Selahattin Beyefendi makalesini; milletlerin bağımsızlık için ayağa kalktığı bir periyotta,hiç bir şey yapmamanın bile, manda istemekten daha iyi olabileceğini belirterek tamamlıyor:
“Türkiye’nin bağımsızlığını yitirmesine varacak rastgele bir mandayı ve koruyuculuğu kendiliğimizden istemek şöyleki dursun, bu yolda bir mukaveleyi zorla bile imza etmektense, savaşanlar içinde hiç bir hukukî bağ kurmayarak dünyada hazırlandığı sezilen ulusal ihtilallerin, toplumsal ve ekonomik hengamelerin sonunda görünecek tanrısal adaletin ortaya çıkaracaklarını beklemek daha güzeldir.”
Ahmet Selahattin Bey’in 1919 yılında Vakit gazetesinde yer alan yazıları Lozan görüşmeleri sürerken kitap haline getirilerek, 1923’te İstanbul’da basılıyor. Prof. Dr. Seha L. Meray, kahramanımızın bu yazılarını, günümüz Türkçesine çevirerek : “Lozan’ın Bir Öncüsü Prof. Ahmet Selahattin Beyefendi (1878 – 1920)”, ismiyle 1976 yılında Türk Tarih Kurumu’nca yayımlanmasını sağlıyor.
Meray, Devletler hukuku profesörü ve “Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler”ini, Türkçeye çevirmiş, bir Lozan uzmanı. Yani “Lozan” konusunu epeyce yeterli bilen bir bilim insanı. Meray’ın açıklamasına nazaran Ahmet Selahattin Bey’in devletler hukuku alanındaki makaleleri vb. çalışmaları Lozan’a giden delegelerimiz için değerli bir destek ve bilgi kaynağı olmuştur.
“MEMLEKETİN BU DURUMUNDA, ASIL YAZAMAZSAM ÖLÜRÜM”
Haldun Taner göre, “Özenle yetiştirdiği dokuz yüz öğrencisinin Çanakkale’de, Sarıkamış’ta canlarını yurda feda etmiş olması, Ahmet Selahattin’in en büyük ıstırabıdır. Bunu hiç unutamamaktadır” bu niyetin Ahmet Selahattin Bey’e, kıymetli bir sorumluluk yüklediği yorumunu yapıyor:
“Onlara bu aşkı aşılayan bir hoca olarak, bu yurda can borcunu vermenin işte artık tam periyodudur. Geçirdiği ikinci bir kalp krizinden daha sonra, hâlâyatağına kalem kâğıt alıp, yeni bir makale yazdığını görür görmez dostu ve hekimi Prof. Dr. Akil Muhtar’ın “Allah’ını seversen istirahat et, durumun önemli, Selahattin Beyefendi, Yazarsan ölürsün” uyarısı üzerine, krizinden daha sonrarenklenmiş yanakları ile “Memleketin bu durumunda, asıl yazamazsam ölürüm” der. Burada bir kişi, gerçekçi sağduyuyu, öbürü ise tarihi yazgısının gereğini lisana getirmektedir.
Bana bunu şahsen Akil Muhtar anlatmıştır.
Ahmet Selahattin, Kurtuluş Savaşı’nı ve zaferi nazaranmeden gözlerini dünyaya kapar.
“Öldüğünde 42 yaşındadır ve cebinden yalnız yetmiş beş kuruş çıkmıştır.”
Haldun Taner yazısını, karşılığını kendi verdiği bir soruyla bitiriyor:
“Bütün bu detayları nereden mi biliyorum?
“Kendisi babamdır da ondan…”
Taner’in vermediği ek bir bilgi: Ahmet Selahattin Bey’in evraklarının içinden “Heyet-i Temsiliye ismine, Mustafa Kemal” imzalı milletvekilliğini kutlayan bir telgraf çıkıyor.
Haldun Taner, bu biçimde kahraman bir babası olduğu için haklı olarak gururlanıyor. Bizler de 20 Ocak 1920 günü kaybettiğimiz Ahmet Selahattin Beyefendi üzere bir epey kahramana sahip olduğumuz için bir ulus olarak gururluyuz. Birtakım aydınlar Mustafa Kemal Atatürk’ün yalnız olduğunu müellifler, söylerler. Tarih, anılar tüm yazılanlar bunun tam aksisini ispatlıyor. Atatürk, uzak görüşlülük, birikim, durumu analiz yeteneği, yürek, zekâ ve biroldukça niteliğiyle üstündü lakin asla tek başına değildi. O, optimist kahramanların en önündeydi.
Feyziye Özberk
Kaynaklar:
Haldun Taner, Ölürse Deri Ölür/Canlar Ölesi Değil, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2021, s.70-77.
Vecdi Seviğ, Gazeteci/Yazar, 28 Ekim 2020, Cumhuriyet.
Seha L. Meray, Lozan’ın Bir Öncüsü Prof. Ahmet Selahattin Beyefendi (1878 – 1920), TTK Türk Tarih Kurumu, 2020, Ankara.
Sorulabilir Ahmet Selahattin Beyefendi niye optimist? Onun ki dayanaksız bir his ya da anlayış değil. Bir hukukçu, bilim insanı… Dünyanın, alt üst olduğunu görüyor. Memleketinin şartlarını biliyor, milletini tanıyor. Evet, İstanbul işgal altında… Koyu bir karanlık yaşanıyor. Ancak kısa mühlet evvel Çanakkale’de büyük bir zafer kazanılmış. Bir imparatorluk geçmişine sahip, mağlubiyetler yaşasa da zaferler de kazanan bu millet, köleliği asla kabul etmeyecektir. İşte bu niçinle Ahmet Selahattin Beyefendi, güneşin er geç doğacağını ismi üzere biliyor.
O, sadece hukuk alanında çalışan, gençleri yetiştiren bir hoca değil. Gazete yazılarıyla, konuşmalarıyla da halkı uyaran, ona bilgi, inanç veren, optimistlik aşılayan bir aydındır. İstanbul’da Yunanistan’ın İzmir’i işgalini protesto eden mitingler yapılıyor. Bu mitinglerin birincisi, 19 Mayıs 1919günü Fatih’te gerçekleşiyor. Bu birinci mitingi düzenleyenlerin başındaki isim; Ahmet Selahattin Bey’dir. Halka şöyleki sesleniyor:
“Mademki dünyada bir Türk milleti vardır, mademki Türk milletinin de yüreğinde bugün gördüğümüz ateşli his vardır, bu günümüzü tehdit eden bütün felaketlere rağmen geleceğimizin güvenlik altında olduğunu gösterir.”
Günümüzde kullanılan askeri rütbeye bakılırsa Kurmay Albay İbrahim Muhittin Beyefendi ile Asiye Hanım’ın oğlu Ahmet Selahattin Beyefendi, 1878 yılında Üsküdar’da doğuyor. Çok çalışkan ve milliyetperver bir genç olarak 1900 yılında Mülkiye’den mezun oluyor. Altı yıl Düyunu Umumiye’de misyon yapıyor. Özel gayretiyle ve Fransa’dan getirttiği mesleksel kitap ve dergilerle hukuk-ı düvel (devletler hukuku) alanında kendini yetiştiriyor. Uzmanlaşıyor. Bu gayreti karşılık buluyor. 1908 yılında Darülfünun’da hukuk-ı düveldersleri vermeye başlıyor.(İstanbul Hukuk Fakültesi’nde devletler hukuku)1910’da okul müdürü, bugünkü karşılığıyla fakülte dekanı oluyor. Türk kızlarının Darülfünun’da okuyabilmeleri için verdiği çabada başarılı oluyor.
Haldun Taner’in verdiği bilgiye bakılırsa Ahmet Selahattin Beyefendi:
“Alçakgönüllü, ihtirassız, tokgözlü, çalışkan ve üniversiteyi epeyce seven genç bir profesördür. (…) Müttefiklerin azgın iştahı yurdumuzu bölme planını evvel sinsi sinsi, daha sonra açıktan açığa gerçekleştirmeye başlayınca ve İstanbul aydınlarının ödlekçe, uyuşukça teslimiyet havasıİstanbul’un üstüne tamamıyla sindikçe, yazgısı Ahmet Selahattin’i alır, Türk istiklal davasının birinci bilimsel ve hukuksal savunucusu yapar.
Bu çok alçakgönüllü, gösterişten hiç mi hiç hoşlanmayan, bu daima sesiz sedasız kendi kozasını ören adam bu biçimde birden teğe bir aslan kesilir. Derslerinde gençleri bu yüz karası teslimiyete karşı coşturmaktadır. Bilimsel sağlamlığına hiç helal getirmediği serinkanlı mantığına artık yurtseverliğin ve emperyalist istilanın yüzsüzlüğüne karşı isyanının coşkusu da eklenmiştir. Her dersi bir heyecan kasırgası üzere dalga dalga genç şuurları uyandırmaktadır.”
MANDA ZIDDI BİRİNCİ AYDINLARDAN
Ahmet Selahattin Beyefendi, milletine güvenmeyen aydınlarının manda idaresini savunduğu o günlerde, bu teze şiddetle karşı çıkıyor. Vakit gazetesinde bu doğrultuda makaleler yazıyor. Vakit gazetesi sahibi Mehmet Asım (Us), onun için: “Memleketimizin namusunu silahla değil, lakin kalemle savunan bir komutan” değerlendirmesini yapıyor.
Prof. Dr. Meray da Ahmet Selahattin Bey’i, “Hak bildiği yolda yalnız da olsa başı dik, tökezlemeden, kelamını esirgemeden, vefatına dek kişiliğini koruyarak yürümesini becermiş bir kişi” olarak betimliyor.
1960’ta İstanbul Üniversitesi Rektörü olan hocaların hocası Ord. Prof. Dr. Sıddık Sami Onar, hukuk eğitiminde hocası olan Ahmet Selahattin Bey’in Saltanat Şûrası’nda, Padişah’a “Artık ‘Şûra-yı Saltanat’ toplamanın vakti oldukçatan geçmiştir. Zaman, ‘Şûra-yı Millet’ toplama devridir” söylemiş olduğini anlatıyor.
Ahmet Selahattin Beyefendi, 31 Mayıs 1919 tarihindeki Vakit gazetesinde, “Himaye ve Vekâlet Cereyanları” başlıklı makalesinde, Osmanlı’nın imparatorluk birikimine ve Çanakkale’deki direnişine dikkat çekiyor. Mandayı savunanlara karşı çıkıyor. Egemenlik ya vardır ya da yoktur, diyor:
“Altı yüzyılı geçen bir vakitten beri dünyanın üç kıtasında şimdikinin beş katı hududa ve nüfusa hareketli olarak hâkim bulunan ve bunları buyruğu altında tutan bir devletin bağımsızlığını, içimizden kim ve ne hakla fedaya ya da bir daha sınırlama ve kısıtlamaya istekli olabilir?”
“Bağımsızlık bir bütündür, ya vardır ya yoktur. Yoksa devletin kimliği sona ermiş, ortadan kalkmış demektir. (…) Çanakkale’yi savunanlara bu zillet (alçalış) yaraşmaz.”
Ahmet Selahattin Beyefendi makalesini; milletlerin bağımsızlık için ayağa kalktığı bir periyotta,hiç bir şey yapmamanın bile, manda istemekten daha iyi olabileceğini belirterek tamamlıyor:
“Türkiye’nin bağımsızlığını yitirmesine varacak rastgele bir mandayı ve koruyuculuğu kendiliğimizden istemek şöyleki dursun, bu yolda bir mukaveleyi zorla bile imza etmektense, savaşanlar içinde hiç bir hukukî bağ kurmayarak dünyada hazırlandığı sezilen ulusal ihtilallerin, toplumsal ve ekonomik hengamelerin sonunda görünecek tanrısal adaletin ortaya çıkaracaklarını beklemek daha güzeldir.”
Ahmet Selahattin Bey’in 1919 yılında Vakit gazetesinde yer alan yazıları Lozan görüşmeleri sürerken kitap haline getirilerek, 1923’te İstanbul’da basılıyor. Prof. Dr. Seha L. Meray, kahramanımızın bu yazılarını, günümüz Türkçesine çevirerek : “Lozan’ın Bir Öncüsü Prof. Ahmet Selahattin Beyefendi (1878 – 1920)”, ismiyle 1976 yılında Türk Tarih Kurumu’nca yayımlanmasını sağlıyor.
Meray, Devletler hukuku profesörü ve “Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler”ini, Türkçeye çevirmiş, bir Lozan uzmanı. Yani “Lozan” konusunu epeyce yeterli bilen bir bilim insanı. Meray’ın açıklamasına nazaran Ahmet Selahattin Bey’in devletler hukuku alanındaki makaleleri vb. çalışmaları Lozan’a giden delegelerimiz için değerli bir destek ve bilgi kaynağı olmuştur.
“MEMLEKETİN BU DURUMUNDA, ASIL YAZAMAZSAM ÖLÜRÜM”
Haldun Taner göre, “Özenle yetiştirdiği dokuz yüz öğrencisinin Çanakkale’de, Sarıkamış’ta canlarını yurda feda etmiş olması, Ahmet Selahattin’in en büyük ıstırabıdır. Bunu hiç unutamamaktadır” bu niyetin Ahmet Selahattin Bey’e, kıymetli bir sorumluluk yüklediği yorumunu yapıyor:
“Onlara bu aşkı aşılayan bir hoca olarak, bu yurda can borcunu vermenin işte artık tam periyodudur. Geçirdiği ikinci bir kalp krizinden daha sonra, hâlâyatağına kalem kâğıt alıp, yeni bir makale yazdığını görür görmez dostu ve hekimi Prof. Dr. Akil Muhtar’ın “Allah’ını seversen istirahat et, durumun önemli, Selahattin Beyefendi, Yazarsan ölürsün” uyarısı üzerine, krizinden daha sonrarenklenmiş yanakları ile “Memleketin bu durumunda, asıl yazamazsam ölürüm” der. Burada bir kişi, gerçekçi sağduyuyu, öbürü ise tarihi yazgısının gereğini lisana getirmektedir.
Bana bunu şahsen Akil Muhtar anlatmıştır.
Ahmet Selahattin, Kurtuluş Savaşı’nı ve zaferi nazaranmeden gözlerini dünyaya kapar.
“Öldüğünde 42 yaşındadır ve cebinden yalnız yetmiş beş kuruş çıkmıştır.”
Haldun Taner yazısını, karşılığını kendi verdiği bir soruyla bitiriyor:
“Bütün bu detayları nereden mi biliyorum?
“Kendisi babamdır da ondan…”
Taner’in vermediği ek bir bilgi: Ahmet Selahattin Bey’in evraklarının içinden “Heyet-i Temsiliye ismine, Mustafa Kemal” imzalı milletvekilliğini kutlayan bir telgraf çıkıyor.
Haldun Taner, bu biçimde kahraman bir babası olduğu için haklı olarak gururlanıyor. Bizler de 20 Ocak 1920 günü kaybettiğimiz Ahmet Selahattin Beyefendi üzere bir epey kahramana sahip olduğumuz için bir ulus olarak gururluyuz. Birtakım aydınlar Mustafa Kemal Atatürk’ün yalnız olduğunu müellifler, söylerler. Tarih, anılar tüm yazılanlar bunun tam aksisini ispatlıyor. Atatürk, uzak görüşlülük, birikim, durumu analiz yeteneği, yürek, zekâ ve biroldukça niteliğiyle üstündü lakin asla tek başına değildi. O, optimist kahramanların en önündeydi.
Feyziye Özberk
Kaynaklar:
Haldun Taner, Ölürse Deri Ölür/Canlar Ölesi Değil, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2021, s.70-77.
Vecdi Seviğ, Gazeteci/Yazar, 28 Ekim 2020, Cumhuriyet.
Seha L. Meray, Lozan’ın Bir Öncüsü Prof. Ahmet Selahattin Beyefendi (1878 – 1920), TTK Türk Tarih Kurumu, 2020, Ankara.