Kırgızistan Eski Başbakanı Cömert Otorbayev, global önderler ve uzmanları bir ortaya getiren “Project Syndicate” isimli sitede Afganistan’daki gelişmeler hakkında hayli değerli bir ipucu verdi. Otorbayev, 28 Temmuz tarihinde yayınlanan makalede ABD ve Rusya önderlerinin bir ortaya geldikleri 16 Haziran Cenevre tepesinde Afganistan konusunun görüşüldüğünü ve Putin’in Biden’a Tacikistan ve Kırgızistan’da bulunan Rus askeri üslerini kullandırtma kelamı verdiğini deklare etti.
Neler oluyor? Orta Asya’da senelerdan beri Rusya’nın Güney’e inme planlarına karşı siyasetler geliştiren ABD büsbütün değişti mi? şüphesiz ki değişen ABD değil onun stratejisidir.
BAŞ DÜŞMAN DEĞİŞTİ, ABD ÇEKİLDİ
ABD global stratejisinde “baş düşman” olarak Çin’i belirleyince dünyanın bir dizi bölgesinde de siyasetinde değişikler yapmaktadır. Rusya baş düşman olarak kaldığı sürece ABD Afganistan’daydı, terör aslında mazeretti. ABD oraya binlerce asker yolladı, can kaybı verdi, trilyonlar harcadı, genel strateji değişince geri çekilmekte bir an bile tereddüt etmedi. ABD’nin dünyanın çeşitli yerlerindeki tutumunda bu çeşit şaşırtan (kimileri için hiç de o denli olmayan) değişiklikler önümüzdeki devrin gündemini oluşturacaktır.
Sağcı politik bilimci Carl Schmitt, dış siyasetin özünü “devlet olarak düşmanın kim olduğunu saptamak” olarak tanım eder. Öteki tüm siyasetler ona bağlı olarak belirlenir. Mao Zedong ise birebir mevzuyu “baş çelişkiyi belirlemek” olarak açıklar. Hakikaten 1990’lara kadar Çin (ve Çin’i izleyen Marksist-Leninistler) için baş çelişki üçüncü dünya ülkeleri ile iki harika devlet (yani Sovyetler ve ABD) içindeydı. Çin ve Çinciler (Maocu değillerdi Çincilerdi tıpkı birilerinin Leninci değil Rusçu olmaları gibi) iki üstün devlet içinde Sovyet toplumsal emperyalistleri yani Sovyetler’in daha tehlikeli üstün devlet olduğunu söyleyerek çeşitli olaylarda açıkça Amerikancı bir tavır almışlardı.
Çin ve Çin yanlısı Marksist-Leninistlerin o periyot skolastik teorilerle haklı göstermeye çalıştıkları Çin’in ABD ile işbirliği stratejisi ABD başkanı Nixon’un 1972 yılında Pekin’e yaptığı ziyaret ve Çin’e politik ve mali takviye vaatleri kararında oluşmuştu. Bu mutabakat o devir hasta olan Mao’nun eşi Çiang Çing, ülkenin ikinci adamı Lin Biao ve başkalarının itirazlarına karşın gerçekleşti ve gerçekte devlet aklından ve katı çıkarlardan öbür hiç bir temele dayanmıyordu. Sonunda gerçek Maocular tasfiye edildi, Çinciler kazandı. Mao’nun daha evvel yaptığı kehanette dediği üzere “füzeler göklere yükseldi fakat kızıl bayrak yere düştü”.
ÇİN’İN İHANETİ
Sovyetler Birliği’ne karşı ABD-Çin işbirliği maksadına ulaştı. Sovyetler yıkıldı, Amerika kârlı çıktı, Çin de ABD yatırımları ve dayanağıyla büyük bir ekonomik güç haline geldi. Bu işbirliği dünyadaki ilerici, laik, barıştan yana güçler için değil lakin onlar için tam bir “win-win” projesi oldu.
Yıkılmış komünist blokun kalıntıları üzerinde zafer müzikleri söyleyen ABD, 1990’larda dünyanın emsalsiz tek hükümranı görülüyordu. O devirde dünyada çatışmaların sonuna gelindiğine inanılıyor hatta İslam dünyasına “ılımlı” İslamcılar eliyle demokrasi götürecek büyük (ve çılgın) projelerden bile kelam ediliyordu. Artık ise kimileri kendilerini ve ülkelerini hâlâ o periyotta hatta daha da öncesi “Soğuk Savaş” ortasında saysalar bile hem şartlar, birebir vakitte büyük güçlerin stratejileri büsbütün değişmiştir.
ABD’nin Afganistan’dan askerlerini çekmesi bu değişimin kararıdur. ABD için artık Rusya’nın sıcak denizlere inme stratejisine karşı “containment-kuşatma” uygulama gayreti ikinci dereceye düşmüştür. ötürüsıyla Afganistan’ı denetim da, İslamcıların Rusya’ya karşı kullanıldığı “Yeşil Kuşak” da, Batı kampındaki bir kadro İslamcı önderlerin korunup gözetilmesi de bir müddetç ortasında tarihe karışmaktadır.
ÖNÜMÜZDEKİ 50 YIL
Nasıl evvel Nixon sonrasındasında ünlü diplomat Kissinger’in 1972-73’te Çinlilerle yaptıkları görüşmeler dünyanın 50 yılını değiştirmişse Biden-Putin Nisan 2021 tepesi de önümüzdeki 50 yılın planlarını ilgilendirmektedir. Evvel Çin’le anlaşıp Rusya’yı bir noktaya getiren ABD, artık de Rusya ile anlaşıp Çin’i hizaya sokma peşindendir ve Afganistan’daki gelişmeler de bir daha bu bakış açısıyla ele alınmalıdır. Örneğin, ABD’nin Taliban İslamcı rejimini yumuşatacak, “akla uygun” davranmaya çağıracak bir öbür İslamcı rejimin taşeronluğuna muhtaçlığı da, bunu talep etmeye niyeti de yoktur.
Odatv’de 4 Temmuz’da yayınlanan “Afganistan şapkasından IŞİD mi çıkacak?” başlıklı yazımda da belirttiğim üzere bu ülkenin içine düştüğü kaos ortamında IŞİD’in tıpkı Suriye’de yaptığı üzere bir ani parlama kararı bölgede Pakistan ve Çin çıkarlarını tehdit etmesi beklenen bir olgudur.
BİDEN’IN IŞİD TESPİTİ
ABD Lideri Biden’ın dün verdiği röportajda “IŞİD’ın Taliban’ın yeminli düşmanı olduğunu” lisana getirmesi boşuna değildir. Fakat daha da büyük bir mümkünlük bugüne dek Pakistan tarafınca desteklenen Taliban’ın İslamcılıkla maskelediği Peştun aşiretçiliğini Pakistan’a yayması ve oradaki baskın öge Pencabilerle uğraşa başlamasıdır. Bu gelişmelerden en çok rahatsız olan Çin Pakistan’daki dev yatırımlarını korumak için elinden geleni yapacağını açıklamıştır. Bu açıklamadan Çin’in kaosun ve cihatçı terörün kendi ülkesine yayılmasından da telaş duyduğu anlaşılıyor. Çin’in Taliban’ı desteklemesi, ABD-Rusya ittifakına karşı İslamcı yobazlığı, hatta rejimleri desteklemesi ve propagandasını buna yöneltmesi kendi açısından akılcıdır. Çin devleti aklı budur.
Öte yandan Afganistan’da da Taliban’a karşı direnişin bittiğini sananlar epey yanılıyor. Pencşir Eyaletinde devam eden savaş son bir iki günde Taliban’ın darbe yemesiyle sonuçlanmıştır ve ilerde Kuzey’e yayılıp Orta Asya’daki Rusya müttefiki ülkeler üzerinden ABD ve Rusya’nın ortak takviyesini alabilir.
Daha da değerlisi Afganistan’daki milliyetler meselesidir. Taliban ülke nüfusunun en çok yüzde 40’ını oluşturan Peştunları temsil etmektedir. ABD’nin 2001 müdahalesi daha sonrası kurulan hükümetlerde devlet ortasında değerli konumlar elde etmiş ve bölgelerinde nispeten zenginleşmiş olan Tacik, Hazara, Özbek, Aymak, Türkmen, Beluci üzere kümeler bu haklarından kolay kolay vaz geçmeyeceklerdir. Ayrıyeten Taliban ülkedeki tek İslamcı yapılanma olmadığı üzere tek terörist küme da değildir ve İslamcı ideolojide IŞİD ve Hakkani örgütleri örneklerinde görüldüğü üzere aşırılığın sonu bulunmamaktadır.
TALİBAN BARUT FIÇISI ÜZERİNDE
Kabil’i ele geçirmiş olan Taliban bir barut fıçısı üzerinde oturmaktadır. ABD’nin tek bir tweet bildirisiyle başlatacağı bir ekonomik ambargo bu fıçıyı patlatır, üstelik orada asker bulundurmaması ötürüsıyla sorumluluğu da ortadan kalkmış olan ABD, hava yolu ve uzaktan müdahaleyle eskisinden epeyce daha aktif olacaktır. Afganistan’da açılan devir hem yeni ABD-Rusya işbirliğinin bir kararıdur, tıpkı vakitte bu işbirliğinin sınanacağı bir ortamdır.
Kayahan Uygur
Neler oluyor? Orta Asya’da senelerdan beri Rusya’nın Güney’e inme planlarına karşı siyasetler geliştiren ABD büsbütün değişti mi? şüphesiz ki değişen ABD değil onun stratejisidir.
BAŞ DÜŞMAN DEĞİŞTİ, ABD ÇEKİLDİ
ABD global stratejisinde “baş düşman” olarak Çin’i belirleyince dünyanın bir dizi bölgesinde de siyasetinde değişikler yapmaktadır. Rusya baş düşman olarak kaldığı sürece ABD Afganistan’daydı, terör aslında mazeretti. ABD oraya binlerce asker yolladı, can kaybı verdi, trilyonlar harcadı, genel strateji değişince geri çekilmekte bir an bile tereddüt etmedi. ABD’nin dünyanın çeşitli yerlerindeki tutumunda bu çeşit şaşırtan (kimileri için hiç de o denli olmayan) değişiklikler önümüzdeki devrin gündemini oluşturacaktır.
Sağcı politik bilimci Carl Schmitt, dış siyasetin özünü “devlet olarak düşmanın kim olduğunu saptamak” olarak tanım eder. Öteki tüm siyasetler ona bağlı olarak belirlenir. Mao Zedong ise birebir mevzuyu “baş çelişkiyi belirlemek” olarak açıklar. Hakikaten 1990’lara kadar Çin (ve Çin’i izleyen Marksist-Leninistler) için baş çelişki üçüncü dünya ülkeleri ile iki harika devlet (yani Sovyetler ve ABD) içindeydı. Çin ve Çinciler (Maocu değillerdi Çincilerdi tıpkı birilerinin Leninci değil Rusçu olmaları gibi) iki üstün devlet içinde Sovyet toplumsal emperyalistleri yani Sovyetler’in daha tehlikeli üstün devlet olduğunu söyleyerek çeşitli olaylarda açıkça Amerikancı bir tavır almışlardı.
Çin ve Çin yanlısı Marksist-Leninistlerin o periyot skolastik teorilerle haklı göstermeye çalıştıkları Çin’in ABD ile işbirliği stratejisi ABD başkanı Nixon’un 1972 yılında Pekin’e yaptığı ziyaret ve Çin’e politik ve mali takviye vaatleri kararında oluşmuştu. Bu mutabakat o devir hasta olan Mao’nun eşi Çiang Çing, ülkenin ikinci adamı Lin Biao ve başkalarının itirazlarına karşın gerçekleşti ve gerçekte devlet aklından ve katı çıkarlardan öbür hiç bir temele dayanmıyordu. Sonunda gerçek Maocular tasfiye edildi, Çinciler kazandı. Mao’nun daha evvel yaptığı kehanette dediği üzere “füzeler göklere yükseldi fakat kızıl bayrak yere düştü”.
ÇİN’İN İHANETİ
Sovyetler Birliği’ne karşı ABD-Çin işbirliği maksadına ulaştı. Sovyetler yıkıldı, Amerika kârlı çıktı, Çin de ABD yatırımları ve dayanağıyla büyük bir ekonomik güç haline geldi. Bu işbirliği dünyadaki ilerici, laik, barıştan yana güçler için değil lakin onlar için tam bir “win-win” projesi oldu.
Yıkılmış komünist blokun kalıntıları üzerinde zafer müzikleri söyleyen ABD, 1990’larda dünyanın emsalsiz tek hükümranı görülüyordu. O devirde dünyada çatışmaların sonuna gelindiğine inanılıyor hatta İslam dünyasına “ılımlı” İslamcılar eliyle demokrasi götürecek büyük (ve çılgın) projelerden bile kelam ediliyordu. Artık ise kimileri kendilerini ve ülkelerini hâlâ o periyotta hatta daha da öncesi “Soğuk Savaş” ortasında saysalar bile hem şartlar, birebir vakitte büyük güçlerin stratejileri büsbütün değişmiştir.
ABD’nin Afganistan’dan askerlerini çekmesi bu değişimin kararıdur. ABD için artık Rusya’nın sıcak denizlere inme stratejisine karşı “containment-kuşatma” uygulama gayreti ikinci dereceye düşmüştür. ötürüsıyla Afganistan’ı denetim da, İslamcıların Rusya’ya karşı kullanıldığı “Yeşil Kuşak” da, Batı kampındaki bir kadro İslamcı önderlerin korunup gözetilmesi de bir müddetç ortasında tarihe karışmaktadır.
ÖNÜMÜZDEKİ 50 YIL
Nasıl evvel Nixon sonrasındasında ünlü diplomat Kissinger’in 1972-73’te Çinlilerle yaptıkları görüşmeler dünyanın 50 yılını değiştirmişse Biden-Putin Nisan 2021 tepesi de önümüzdeki 50 yılın planlarını ilgilendirmektedir. Evvel Çin’le anlaşıp Rusya’yı bir noktaya getiren ABD, artık de Rusya ile anlaşıp Çin’i hizaya sokma peşindendir ve Afganistan’daki gelişmeler de bir daha bu bakış açısıyla ele alınmalıdır. Örneğin, ABD’nin Taliban İslamcı rejimini yumuşatacak, “akla uygun” davranmaya çağıracak bir öbür İslamcı rejimin taşeronluğuna muhtaçlığı da, bunu talep etmeye niyeti de yoktur.
Odatv’de 4 Temmuz’da yayınlanan “Afganistan şapkasından IŞİD mi çıkacak?” başlıklı yazımda da belirttiğim üzere bu ülkenin içine düştüğü kaos ortamında IŞİD’in tıpkı Suriye’de yaptığı üzere bir ani parlama kararı bölgede Pakistan ve Çin çıkarlarını tehdit etmesi beklenen bir olgudur.
BİDEN’IN IŞİD TESPİTİ
ABD Lideri Biden’ın dün verdiği röportajda “IŞİD’ın Taliban’ın yeminli düşmanı olduğunu” lisana getirmesi boşuna değildir. Fakat daha da büyük bir mümkünlük bugüne dek Pakistan tarafınca desteklenen Taliban’ın İslamcılıkla maskelediği Peştun aşiretçiliğini Pakistan’a yayması ve oradaki baskın öge Pencabilerle uğraşa başlamasıdır. Bu gelişmelerden en çok rahatsız olan Çin Pakistan’daki dev yatırımlarını korumak için elinden geleni yapacağını açıklamıştır. Bu açıklamadan Çin’in kaosun ve cihatçı terörün kendi ülkesine yayılmasından da telaş duyduğu anlaşılıyor. Çin’in Taliban’ı desteklemesi, ABD-Rusya ittifakına karşı İslamcı yobazlığı, hatta rejimleri desteklemesi ve propagandasını buna yöneltmesi kendi açısından akılcıdır. Çin devleti aklı budur.
Öte yandan Afganistan’da da Taliban’a karşı direnişin bittiğini sananlar epey yanılıyor. Pencşir Eyaletinde devam eden savaş son bir iki günde Taliban’ın darbe yemesiyle sonuçlanmıştır ve ilerde Kuzey’e yayılıp Orta Asya’daki Rusya müttefiki ülkeler üzerinden ABD ve Rusya’nın ortak takviyesini alabilir.
Daha da değerlisi Afganistan’daki milliyetler meselesidir. Taliban ülke nüfusunun en çok yüzde 40’ını oluşturan Peştunları temsil etmektedir. ABD’nin 2001 müdahalesi daha sonrası kurulan hükümetlerde devlet ortasında değerli konumlar elde etmiş ve bölgelerinde nispeten zenginleşmiş olan Tacik, Hazara, Özbek, Aymak, Türkmen, Beluci üzere kümeler bu haklarından kolay kolay vaz geçmeyeceklerdir. Ayrıyeten Taliban ülkedeki tek İslamcı yapılanma olmadığı üzere tek terörist küme da değildir ve İslamcı ideolojide IŞİD ve Hakkani örgütleri örneklerinde görüldüğü üzere aşırılığın sonu bulunmamaktadır.
TALİBAN BARUT FIÇISI ÜZERİNDE
Kabil’i ele geçirmiş olan Taliban bir barut fıçısı üzerinde oturmaktadır. ABD’nin tek bir tweet bildirisiyle başlatacağı bir ekonomik ambargo bu fıçıyı patlatır, üstelik orada asker bulundurmaması ötürüsıyla sorumluluğu da ortadan kalkmış olan ABD, hava yolu ve uzaktan müdahaleyle eskisinden epeyce daha aktif olacaktır. Afganistan’da açılan devir hem yeni ABD-Rusya işbirliğinin bir kararıdur, tıpkı vakitte bu işbirliğinin sınanacağı bir ortamdır.
Kayahan Uygur