15 Temmuz darbe teşebbüsünün üzerinden beş yıl geçti. Demokrasimiz ve ulusal egemenliğimize kast eden hain kalkışma, o gece alt edilmişti. Ülke, tankın, kurşunun önüne siper olan halkının gücüyle bir facianın eşiğinden dönmüştü. 16 Temmuz sabahı ve daha sonrasında optimistlik ve geleceğe yönelik umut dolu bir periyoda girildi. Birkaç ay daha sonra Ankara’da Rusya büyükelçisine yönelik suikast daha sonrası iki ülke içinde tırmanan tansiyon ve bunun niye olduğu ekonomik yankılar, moral arayan Türkiye iktisadı için sorun oluşturmayı sürdürdü.
Rusya Türkiye için değerli bir ihracat pazarı, değerli bir turizm kapısı ve kıymetli bir müttefikti. Kısa müddette bunların tümünde göstergeler bozuldu. Ticarette yaşanan sorun yalnızca yapılan ihracatın meblağ bazında yüksekliği değil, bununla birlikte ihracatçı sayısının yüksekliği idi. Ayrıyeten, ihracatın değerli bir kısmını tarım eserleri oluşturuyordu. Narenciyeden, domatese kadar fazlaca sayıda alt bölüm krizden büyük darbe aldı. Turist sayısı tabana vurdu. Müteahhitler iş alamamaya başladılar. Aylar daha sonra alakalar bir daha normalleşse de, yaraların kapanması vakit aldı.
2016 global iktisat için de dalgalı bir yıldı. İktisat beklentilerin altında büyürken, global ticaret daraldı, emtia meblağları evvelki yıl başlayan gerilemesine devam etti. Türkiye’nin ihracatı ve ithalatı o yılı düşüşle tamamladı lakin gerileme dünya ortalamasından daha yavaş oldu. TL yüzde 20 bedel kaybederken, ekonomimiz yüzde 2,9 büyüyebildi.
2017 bir epeyce açıdan hoş bir yıldı. Darbe teşebbüsü daha sonrası atılım devriydi. İktisat yüzde 7,4 büyürken, ihracat yüzde 10,2, ithalat ise yüzde 18,1 arttı. Lakin uygunlaşan göstergelerin yanında bozulanların sayısı da az değildi. Enflasyon yüzde 10 eşiğini aşarak 10-15 bandına taşındı. Üretici fiyat artışları, uzun bir ortadan daha sonra tüketici fiyat artışlarının üzerine çıktı. Evvelki yıl yedi kere faizlerde indirim yapan Merkez Bankası 2017’de artan risklere karşı faiz artırmakta isteksiz kaldı. Akabinde gelen kademeli artışlar, yetersiz olduğu için 2018’de hayli daha fazlası gerekecekti.
2017’de süratli dönen çarklar, 2018’de olağan suratına çekildi. Ancak enflasyon da giderek yükseliyordu. TÜFE’de artış yüzde 25’in, ÜFE’de ise yüzde 45’in üzerine ulaştı. Tüketici itimadı ve sektörel inanç endekslerinde düşüş, konut satışlarında azalma başladı. Yükseltilmiş faize karşın TL paha kaybetmeye devam ediyordu. Akabinde ithalatta sert bir gerileme geldi. ABD Başkanı’nın twitter üzerinden yaptığı açıklamalar piyasaları sert vurdu. Yıla düzgün denebilecek bir giriş yapan iktisat son çeyrekte daralmaya başladı. Merkez Bankası ekonomiyi bir daha canlandırmak için faizlerde seri indirime gitti. Konut satışlarını canlandırmak için KDV yüzde 18’den yüzde 8’e düşürüldü. Mobilya, beyaz eşya ve otomotivde de vergi indirimleri yapıldı. Gaye kur artışının, yüksek enflasyonun ve sert daralmanın önüne geçmekti. 2018, yılın birinci yarısındaki yüksek performans niçiniyle yüzde 2,6 büyüme ile tamamlandı. Lakin, iktisatta dalga uzunlukları yükseliyordu. Sert büyümeleri, sert küçülmeler; onları bir daha sert büyümeler izledi. Faizler de yüzde 7 ile 25 içinde büyük dalgalanmalar gösteriyordu. Bu istikrarsız ortam en çok yatırımları etkiledi. 2018’in ikinci yarısından 2020’nin ikinci yarısına kadar yatırımlar, uzunca bir süre daraldı. Bunun tesirlerini, istihdamdan enflasyona kadar fazlaca alanda yaşadık. 2019, evvelki yıldan gelen yüksek kur ve ekonomik daralma baskılarının tesiriyle geçen bir yıl oldu. Kur artışını dizginlemek için döviz rezervlerinin devreye sokulması, TL’nin değerli ölçüde korumasızlaşmasına niye oldu.
2020 tüm dünyada olduğu üzere, bizim için de salgınla çaba periyoduydu. 2020’yi büyümeyle tamamlayan seçkin ülkelerden biri olan Türkiye, karnesindeki bu “artı”ya karşın, yükselmeye devam eden enflasyon, 9 lirayı aşan sepet kur ve tırmanan işsizlik üzere zayıflıklara da sahipti. Kasım ayında iktisat idaresinde yapılan değişiklikler, kısa vadeli göstergelerde tesirini çabucak gösterdi. CDS primleri ve döviz kurları gerilemeye başladı. İnanç göstergeleri artışa geçti. Fakat bir süre daha sonra Merkez Bankası koltuğunda yapılan değişiklik ile taraf bir daha bilakis döndü.
COVID-19 devrinde global likiditede yaşanan bolluk, emtia meblağlarında ortalamada yüzde 50’yi aşan artışa niye oldu. ABD ve Euro bölgelerinin enflasyonu üst çekmek için attığı para siyaseti adımları, tüm dünyada fiyatları üst çekti. Üzerine ülkemizdeki kur artışı da eklenince Türkiye uzun yıllardır görmediği enflasyon sayılarıyla bir daha karşılaştı.
Geriye dönüp baktığımızda ana göstergelerin tamamına yakınında iç ve dış faktörler niçiniyle bozulmalar olduğunu görüyoruz. İhracatta, pandemi daha sonrası olağanlaşma periyodundaki talep artışı ve hammadde fiyatlarındaki yükseliş niçiniyle 2021’de hoş bir performans gösteriyoruz.
Bu artışın bizde birşeyler değiştiği için gerçekleşmediğini ve sürdürülebilirliği konusundaki soru işaretlerini de bir kenara not edelim.
Okumaya devam et...
Rusya Türkiye için değerli bir ihracat pazarı, değerli bir turizm kapısı ve kıymetli bir müttefikti. Kısa müddette bunların tümünde göstergeler bozuldu. Ticarette yaşanan sorun yalnızca yapılan ihracatın meblağ bazında yüksekliği değil, bununla birlikte ihracatçı sayısının yüksekliği idi. Ayrıyeten, ihracatın değerli bir kısmını tarım eserleri oluşturuyordu. Narenciyeden, domatese kadar fazlaca sayıda alt bölüm krizden büyük darbe aldı. Turist sayısı tabana vurdu. Müteahhitler iş alamamaya başladılar. Aylar daha sonra alakalar bir daha normalleşse de, yaraların kapanması vakit aldı.
2016 global iktisat için de dalgalı bir yıldı. İktisat beklentilerin altında büyürken, global ticaret daraldı, emtia meblağları evvelki yıl başlayan gerilemesine devam etti. Türkiye’nin ihracatı ve ithalatı o yılı düşüşle tamamladı lakin gerileme dünya ortalamasından daha yavaş oldu. TL yüzde 20 bedel kaybederken, ekonomimiz yüzde 2,9 büyüyebildi.
2017 bir epeyce açıdan hoş bir yıldı. Darbe teşebbüsü daha sonrası atılım devriydi. İktisat yüzde 7,4 büyürken, ihracat yüzde 10,2, ithalat ise yüzde 18,1 arttı. Lakin uygunlaşan göstergelerin yanında bozulanların sayısı da az değildi. Enflasyon yüzde 10 eşiğini aşarak 10-15 bandına taşındı. Üretici fiyat artışları, uzun bir ortadan daha sonra tüketici fiyat artışlarının üzerine çıktı. Evvelki yıl yedi kere faizlerde indirim yapan Merkez Bankası 2017’de artan risklere karşı faiz artırmakta isteksiz kaldı. Akabinde gelen kademeli artışlar, yetersiz olduğu için 2018’de hayli daha fazlası gerekecekti.
2017’de süratli dönen çarklar, 2018’de olağan suratına çekildi. Ancak enflasyon da giderek yükseliyordu. TÜFE’de artış yüzde 25’in, ÜFE’de ise yüzde 45’in üzerine ulaştı. Tüketici itimadı ve sektörel inanç endekslerinde düşüş, konut satışlarında azalma başladı. Yükseltilmiş faize karşın TL paha kaybetmeye devam ediyordu. Akabinde ithalatta sert bir gerileme geldi. ABD Başkanı’nın twitter üzerinden yaptığı açıklamalar piyasaları sert vurdu. Yıla düzgün denebilecek bir giriş yapan iktisat son çeyrekte daralmaya başladı. Merkez Bankası ekonomiyi bir daha canlandırmak için faizlerde seri indirime gitti. Konut satışlarını canlandırmak için KDV yüzde 18’den yüzde 8’e düşürüldü. Mobilya, beyaz eşya ve otomotivde de vergi indirimleri yapıldı. Gaye kur artışının, yüksek enflasyonun ve sert daralmanın önüne geçmekti. 2018, yılın birinci yarısındaki yüksek performans niçiniyle yüzde 2,6 büyüme ile tamamlandı. Lakin, iktisatta dalga uzunlukları yükseliyordu. Sert büyümeleri, sert küçülmeler; onları bir daha sert büyümeler izledi. Faizler de yüzde 7 ile 25 içinde büyük dalgalanmalar gösteriyordu. Bu istikrarsız ortam en çok yatırımları etkiledi. 2018’in ikinci yarısından 2020’nin ikinci yarısına kadar yatırımlar, uzunca bir süre daraldı. Bunun tesirlerini, istihdamdan enflasyona kadar fazlaca alanda yaşadık. 2019, evvelki yıldan gelen yüksek kur ve ekonomik daralma baskılarının tesiriyle geçen bir yıl oldu. Kur artışını dizginlemek için döviz rezervlerinin devreye sokulması, TL’nin değerli ölçüde korumasızlaşmasına niye oldu.
2020 tüm dünyada olduğu üzere, bizim için de salgınla çaba periyoduydu. 2020’yi büyümeyle tamamlayan seçkin ülkelerden biri olan Türkiye, karnesindeki bu “artı”ya karşın, yükselmeye devam eden enflasyon, 9 lirayı aşan sepet kur ve tırmanan işsizlik üzere zayıflıklara da sahipti. Kasım ayında iktisat idaresinde yapılan değişiklikler, kısa vadeli göstergelerde tesirini çabucak gösterdi. CDS primleri ve döviz kurları gerilemeye başladı. İnanç göstergeleri artışa geçti. Fakat bir süre daha sonra Merkez Bankası koltuğunda yapılan değişiklik ile taraf bir daha bilakis döndü.
COVID-19 devrinde global likiditede yaşanan bolluk, emtia meblağlarında ortalamada yüzde 50’yi aşan artışa niye oldu. ABD ve Euro bölgelerinin enflasyonu üst çekmek için attığı para siyaseti adımları, tüm dünyada fiyatları üst çekti. Üzerine ülkemizdeki kur artışı da eklenince Türkiye uzun yıllardır görmediği enflasyon sayılarıyla bir daha karşılaştı.
Geriye dönüp baktığımızda ana göstergelerin tamamına yakınında iç ve dış faktörler niçiniyle bozulmalar olduğunu görüyoruz. İhracatta, pandemi daha sonrası olağanlaşma periyodundaki talep artışı ve hammadde fiyatlarındaki yükseliş niçiniyle 2021’de hoş bir performans gösteriyoruz.
Bu artışın bizde birşeyler değiştiği için gerçekleşmediğini ve sürdürülebilirliği konusundaki soru işaretlerini de bir kenara not edelim.
Okumaya devam et...