semaver
Active member
21. Vehbi Koç Ödülü’nün sahibi Ordinaryüs Profesör İvet Bahar Hesaplamalı biyolojinin öncüsü bir bilim hanımımız Prof. Bahar. Meslek hikayesi ise birfazlaca kişi için çok cüret verici. Özgün çalışmalarıyla dünyanın biroldukça üniversitesinden mükafatlar aldı. Son olarak ABD Bilim Akademisi’ne seçilen birinci Türk bilim hanımı olmanın gururunu hepimize yaşattı. Üniversite öğrencisiyken evlilik, hatta iki çocuk; bir yandan da akademik meslek… Boğaziçi Üniversitesi’nde 16 yıl süren öğretim üyeliğinden daha sonra Pittsburg Üniversitesi’ne öncü bir laboratuvar kurma teklifi alması. Kendisiyle çevrimiçi yapılan ödül merasiminin akabinde küçük bir söyleşide bulunduk.
“Tüm mesleğim boyunca bir husustan başkasına sıçradım; en epey ne yapmak istiyorsam, hangi hususta yaratıcı ve verimli olabileceğimi hissettiysem ona yöneldim” diyecek kadar alışılmadık ve savlı Bahar.
Kimya mühendisliğinden gereç bilimi ve polimer fiziğine, oradan bilgisayar dayanaklı moleküler modelleme, daha sonra biyomoleküler simülasyonlar, moleküler biyoloji, ilaç tasarımı, beyin, kanser, ilaç bağımlılığı, genetik ve hatta şimdilerde COVID-19 tedavisine yönelik araştırmalar… “Kişiye özel tedavi” de çalışma mevzularının ortasında. Hangi gen bozuklukları, hangi kanser hastalıklarına yol açıyor? Bunu bulmanın peşinde takımıyla bir arada.
“Rapsodi ismini verdiğimiz bir program oluşturduk. Hastalığa niye olan mutasyonları bilgisayar biçimleriyle teşhisi üzerinde çalışıyoruz. Makine öğrenme ile yapay zekâdan yararlandık ve 20 bin mutasyonu içeren bir bilgi bankası oluşturduk” diye anlatıyor.
İvet Bahar ile Ömer Koç çevrimiçi ödül merasiminde.
VİRÜSLERLE YAŞAMAK
Covid konusunda da gibisi çalışmalar yapılmış. Şöyle söylüyor:
– Covid hastalarının hücrelerindeki protein düzeylerine baktık. Hangileri yükselmiş, hangileri azalmış; bunları nasıl bilakis çeviririz, buna baktık. Data bankalarından, yazılımlardan yararlandık. bir daha kullanılabilir bir dizi ilaç bulduk. 10 binlerce ilaçtan yola çıktık; birkaç düzineye indirgedik.
“Bir yandan Covid19 pandemisiyle çabada bilim dünyasının olağanüstü eforları, öte yandan neredeyse bir daha hortlayan bilim tersliği. Nasıl oluyor” sorusunu yöneltiyorum.
-Bilim dünyası, üzerine düşeni ziyadesiyle yapıyor. Bütün bulgular paylaşılarak büyük bir dayanışma ortasında aşılar bulundu, ilaçlar geliştiriliyor. Olağan virüs de boş oturmuyor. Wuhan’da birinci çıktığndan bugüne fazlaca fazla mutasyon geçirdi. hiç bir şey yüzde yüz aktif değil. Bunu tez edemeyiz. Ayrıyeten virüslerle yaşamayı da öğrenmemiz gerek. Öte yandan mRNA teknolojisi epeyce kolay adapte ediliyor. Bu fazlaca sevindirici. Şunu unutmamalıyız: Muvaffakiyet için tüm toplumlara iş düşüyor. Bir yerde aşı bolluğu varken diğer yere ulaşmaması kelam konusu olmamalı. Natürel aşı tersliği ve bilim aksiliğini aşmak için şeffaflık hayli kıymetli. Halkı eğitmek ve istatiksel sonuçları göstermek yararlı olur.
ULUSAL DAYANAĞIN DEĞERİ
“Türkiye’de beyin göçü bir öbür kıymetli husus. Son senelerda yurtdışına kayan nitelikli beyin göçüne ne diyorsunuz? Nasıl geri çevrilir; bilhassa bilim dünyasında?”
– Bilimin sonu yok. Benim ABD’ye geçişimin kıymetli bir sebebi de çalışmalarımı daha düzgün sürdürebileceğim ortamı bulmuş olmam. Ne yapmalı? Sorusuna cevabım şu olabilir: Milletlerarası etkinliklere (sempozyum, konferans) daha hayli katılmak bir tahlil lakin kâfi değil. Milletlerarası araştırma projelerine katılmak daha kıymetli. Örneğin Avrupa Bilim Kurulu (ERC), Human Frontiers Science Program (HFSP) üzere kuruluşların fazlacauluslu proje programlarına başvurmak (tabii bunun için memleketler arası bilimsel işbirlikleri yapmak), hatta o kuruluşların birtakım panellerinde çalışarak bilim siyasetlerinin tayininde fikir ve kelam sahibi olmak. Onun haricinde memleketler arası seviyede araştırma yapabilmek için onlarla yarışabilecek altyapıya, ötürüsıyla bunu kurmak icin ulusal seviyede dayanağa ihtiyaç var. Hakikaten Türkiye’de yeterli altyapıya sahip biroldukca üniversitede, araştırma enstitülerinde eldeki donanım en yeterli biçimde kıymetlendirilerek dünya çapında araştırmalar yapılıyor. Ancak tıpkı imkânlara sahip olmayan birfazlaca yetenekli araştırmacının ses getiren çalışmalar yapması epey güç.
YÜKSEK TEKNOLOJİ KURAL
– bir daha kendi deneyimimden sıradan bir örnek vereyim: Boğaziçi senelerında başkanlığını yürüttüğüm Polimer Araştırma Merkezi’nin milletlerarası seviyede çalışma yapabilmesinin en pratik ve de tahminen tek yolu, bilgisayar dayanaklı çalışma yapmaktı. Zira elimizdeki imkânlarla uygulayabileceğimiz en şimdiki prosedür, milletlerarası seviyede bilgi üretmenin tek akılcı yolu olan, maliyeti pek de yüksek olmayan bir bilgisayar laboratuvarı kurmaktı. O denli yaptık ve başarılı olduk. Ancak bilgisayar dayanaklı çalışmalar kâfi değil. sonuçların deneylerden gelen geribildirimle geliştirilmesi, doğrulanması son derece değerli. Deney yapmak için de epeyce daha fazla yatırıma ihtiyaç var. Olağan insan gücü de değerli ancak kıymetli darboğaz, yüksek teknoloji donanımına sahip olmak. O sayede daha güzel araştırmacılar da yetişir ve giderek milletlerarası arenada varlık gösterilir.
AKADEMİK TORUNLAR
“En büyük mutluluğunuzun ‘akademik torunlarım’ diye tanımladığınız öğrencileriniz olduğunu söylüyorsunuz? Genç bilim beşerlerine teklifleriniz nedir?”
– Akademik hayatın en hoş yanlarından biri de yeni kuşakların yetişmesine katkıda bulunmak, öğrencilerinizin de yeni kuşakları yetiştirdiğini görmek, giderek büyüyen, dal-budak saran bir ağacın köklerinde rol almak memnunluğunu ve gururunu yaşamak. Genç bilim beşerlerine tekliflerim: Evvel çalışmak, fazlaca çalışmak gerekiyor. Herkes farklı formlarda zeki, herkes yetenekli. Ancak o yeteneklerini en uygun işleyenler, epey çalışanlar öne çıkıyor, topluma yararlı oluyor. Onun için birinci kural çalışmak, sabırlı olmak, sebat etmek. İkincisi, sevdiğiniz alana yönelmek. bahsetmiş olduğum üzere uzun, sabır/sebat isteyen bir yolda ilerleyecekseniz onu başarmanın en kolay yolu da yaptığınızı seviyor olmanız. Sevmek için de ilgi duymak, merak etmek, soru sormak değerli. Aklınızda sorular olursa, cevaplarını da bulursunuz. Üçüncüsü istemek, hayal etmek, hedeflemek. Yapabilirim demek, yapamazsın diyenlere kulak asmayıp hakikat bildiğiniz yolda devam etmek. Tahminen özetlemek gerekirsesı özgüven, biraz da optimist olmak, müspet düşünmek.
“Tüm mesleğim boyunca bir husustan başkasına sıçradım; en epey ne yapmak istiyorsam, hangi hususta yaratıcı ve verimli olabileceğimi hissettiysem ona yöneldim” diyecek kadar alışılmadık ve savlı Bahar.
Kimya mühendisliğinden gereç bilimi ve polimer fiziğine, oradan bilgisayar dayanaklı moleküler modelleme, daha sonra biyomoleküler simülasyonlar, moleküler biyoloji, ilaç tasarımı, beyin, kanser, ilaç bağımlılığı, genetik ve hatta şimdilerde COVID-19 tedavisine yönelik araştırmalar… “Kişiye özel tedavi” de çalışma mevzularının ortasında. Hangi gen bozuklukları, hangi kanser hastalıklarına yol açıyor? Bunu bulmanın peşinde takımıyla bir arada.
“Rapsodi ismini verdiğimiz bir program oluşturduk. Hastalığa niye olan mutasyonları bilgisayar biçimleriyle teşhisi üzerinde çalışıyoruz. Makine öğrenme ile yapay zekâdan yararlandık ve 20 bin mutasyonu içeren bir bilgi bankası oluşturduk” diye anlatıyor.
İvet Bahar ile Ömer Koç çevrimiçi ödül merasiminde.
VİRÜSLERLE YAŞAMAK
Covid konusunda da gibisi çalışmalar yapılmış. Şöyle söylüyor:
– Covid hastalarının hücrelerindeki protein düzeylerine baktık. Hangileri yükselmiş, hangileri azalmış; bunları nasıl bilakis çeviririz, buna baktık. Data bankalarından, yazılımlardan yararlandık. bir daha kullanılabilir bir dizi ilaç bulduk. 10 binlerce ilaçtan yola çıktık; birkaç düzineye indirgedik.
“Bir yandan Covid19 pandemisiyle çabada bilim dünyasının olağanüstü eforları, öte yandan neredeyse bir daha hortlayan bilim tersliği. Nasıl oluyor” sorusunu yöneltiyorum.
-Bilim dünyası, üzerine düşeni ziyadesiyle yapıyor. Bütün bulgular paylaşılarak büyük bir dayanışma ortasında aşılar bulundu, ilaçlar geliştiriliyor. Olağan virüs de boş oturmuyor. Wuhan’da birinci çıktığndan bugüne fazlaca fazla mutasyon geçirdi. hiç bir şey yüzde yüz aktif değil. Bunu tez edemeyiz. Ayrıyeten virüslerle yaşamayı da öğrenmemiz gerek. Öte yandan mRNA teknolojisi epeyce kolay adapte ediliyor. Bu fazlaca sevindirici. Şunu unutmamalıyız: Muvaffakiyet için tüm toplumlara iş düşüyor. Bir yerde aşı bolluğu varken diğer yere ulaşmaması kelam konusu olmamalı. Natürel aşı tersliği ve bilim aksiliğini aşmak için şeffaflık hayli kıymetli. Halkı eğitmek ve istatiksel sonuçları göstermek yararlı olur.
ULUSAL DAYANAĞIN DEĞERİ
“Türkiye’de beyin göçü bir öbür kıymetli husus. Son senelerda yurtdışına kayan nitelikli beyin göçüne ne diyorsunuz? Nasıl geri çevrilir; bilhassa bilim dünyasında?”
– Bilimin sonu yok. Benim ABD’ye geçişimin kıymetli bir sebebi de çalışmalarımı daha düzgün sürdürebileceğim ortamı bulmuş olmam. Ne yapmalı? Sorusuna cevabım şu olabilir: Milletlerarası etkinliklere (sempozyum, konferans) daha hayli katılmak bir tahlil lakin kâfi değil. Milletlerarası araştırma projelerine katılmak daha kıymetli. Örneğin Avrupa Bilim Kurulu (ERC), Human Frontiers Science Program (HFSP) üzere kuruluşların fazlacauluslu proje programlarına başvurmak (tabii bunun için memleketler arası bilimsel işbirlikleri yapmak), hatta o kuruluşların birtakım panellerinde çalışarak bilim siyasetlerinin tayininde fikir ve kelam sahibi olmak. Onun haricinde memleketler arası seviyede araştırma yapabilmek için onlarla yarışabilecek altyapıya, ötürüsıyla bunu kurmak icin ulusal seviyede dayanağa ihtiyaç var. Hakikaten Türkiye’de yeterli altyapıya sahip biroldukca üniversitede, araştırma enstitülerinde eldeki donanım en yeterli biçimde kıymetlendirilerek dünya çapında araştırmalar yapılıyor. Ancak tıpkı imkânlara sahip olmayan birfazlaca yetenekli araştırmacının ses getiren çalışmalar yapması epey güç.
YÜKSEK TEKNOLOJİ KURAL
– bir daha kendi deneyimimden sıradan bir örnek vereyim: Boğaziçi senelerında başkanlığını yürüttüğüm Polimer Araştırma Merkezi’nin milletlerarası seviyede çalışma yapabilmesinin en pratik ve de tahminen tek yolu, bilgisayar dayanaklı çalışma yapmaktı. Zira elimizdeki imkânlarla uygulayabileceğimiz en şimdiki prosedür, milletlerarası seviyede bilgi üretmenin tek akılcı yolu olan, maliyeti pek de yüksek olmayan bir bilgisayar laboratuvarı kurmaktı. O denli yaptık ve başarılı olduk. Ancak bilgisayar dayanaklı çalışmalar kâfi değil. sonuçların deneylerden gelen geribildirimle geliştirilmesi, doğrulanması son derece değerli. Deney yapmak için de epeyce daha fazla yatırıma ihtiyaç var. Olağan insan gücü de değerli ancak kıymetli darboğaz, yüksek teknoloji donanımına sahip olmak. O sayede daha güzel araştırmacılar da yetişir ve giderek milletlerarası arenada varlık gösterilir.
AKADEMİK TORUNLAR
“En büyük mutluluğunuzun ‘akademik torunlarım’ diye tanımladığınız öğrencileriniz olduğunu söylüyorsunuz? Genç bilim beşerlerine teklifleriniz nedir?”
– Akademik hayatın en hoş yanlarından biri de yeni kuşakların yetişmesine katkıda bulunmak, öğrencilerinizin de yeni kuşakları yetiştirdiğini görmek, giderek büyüyen, dal-budak saran bir ağacın köklerinde rol almak memnunluğunu ve gururunu yaşamak. Genç bilim beşerlerine tekliflerim: Evvel çalışmak, fazlaca çalışmak gerekiyor. Herkes farklı formlarda zeki, herkes yetenekli. Ancak o yeteneklerini en uygun işleyenler, epey çalışanlar öne çıkıyor, topluma yararlı oluyor. Onun için birinci kural çalışmak, sabırlı olmak, sebat etmek. İkincisi, sevdiğiniz alana yönelmek. bahsetmiş olduğum üzere uzun, sabır/sebat isteyen bir yolda ilerleyecekseniz onu başarmanın en kolay yolu da yaptığınızı seviyor olmanız. Sevmek için de ilgi duymak, merak etmek, soru sormak değerli. Aklınızda sorular olursa, cevaplarını da bulursunuz. Üçüncüsü istemek, hayal etmek, hedeflemek. Yapabilirim demek, yapamazsın diyenlere kulak asmayıp hakikat bildiğiniz yolda devam etmek. Tahminen özetlemek gerekirsesı özgüven, biraz da optimist olmak, müspet düşünmek.