Naki BAKIR
TBMM’de görüşülen bütçe yasa tasarısında yer alan maksatlara nazaran 2023’te de bütçe harcamaları; gelir, kar elde eden ve servet sahibi kesitlerden alınan “doğrudan” vergilerden epey, halkın yaşamsal muhtaçlıkları için mecburî tükettiği mal ve hizmetlerin fiyatları ortasında yer alan KDV, ÖTV vd. isimler altındaki “dolaylı” vergilerle finanse edilecek. 2023’te gelir ve kurum karı elde eden mükellefler ile veraset yoluyla servet edinenlerden, araç ve pahalı konut sahiplerinden alınan direkt vergilerde toplam 1 trilyon 185 milyar; tüketim mal ve hizmetlerinden alınan KDV ile araba, akaryakıt, tütün, içki başta olmak üzere çeşitli eserlerden alınan ÖTV ve başka “dolaylı” vergilerde toplam 2 trilyon 487 milyar lira tahsilat öngörülüyor. Buna nazaran toplam vergi gelirlerinin yüzde 68’ini dolaylı vergiler oluşturacak.
2022 yılı bütçesinde, başlangıçta yılın tümünde 1 trilyon 430 milyar liralık vergi geliri hedeflenmiş; alt kalemlere bakıldığında bunun 472,7 milyarını direkt; yüzde 66,9 oranındaki 957,3 milyar liralık kısmını dolaylı vergilerden beklenen fiyat oluşturmuştu.
7 Temmuz 2022’de çıkarılan ek bütçe ile 2022 yılı bütçe gayeleri kökten değişti. Revize amaçlara bakılırsa beklenen toplam vergi geliri 2 trilyon 186 milyar liraya çıkarken, bunun 823,4 milyarını direkt, yüzde 62,1 oranındaki 1 trilyon 357,7 milyarını dolaylı vergiler oluşturdu.
On aylık gerçekleşme
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Ocak-Ekim periyodu datalarına nazaran anılan periyotta toplam vergi tahsilatı 1 trilyon 829,8 milyar lira oldu ve yılın tümü için öngörülen maksatta yüzde 83,7’lik bir gerçekleşme oranı yakalandı. On aylık tahsilatın 674,5 milyarı direkt, 1 trilyon 149 milyarı ise dolaylı vergilerden geldi. Toplam tahsilat ortasında dolaylı vergilerin hissesi yüzde 62,8 seviyesinde gerçekleşti. İthal eserlerden KDV vd. tahsilatın 530,4 milyar liraya ulaştığı Ocak-Ekim periyodunda 321,1 milyar liralık ÖTV, 142,6 milyar liralık dahilde KDV tahsil edildi, BSMV, Talih Oyunları, Özel İrtibat ve Damga Vergisi ile harçlar üzere öbür dolaylı kalemlerde toplam tahsilat da 154,8 milyar lira oldu.
Doğrudan-dolaylı istikrarı
2023’te direkt vergilerde öngörülen 1 trilyon 185,3 milyar liralık tahsilat, revize 2022 gerçekleşme varsayımlarına nazaran yüzde 44’lük bir artışa işaret ederken, dolaylı vergilerden beklenen 2 trilyon 487,2 milyar liralık meblağ yüzde 83,2’lik bir artış manasına geliyor. Yılın birinci on ayındaki gerçekleşmelere nazaran yüzde 62,8 olan dolaylı vergi oranında 2023 amaçları yüzde 67,8’lik bir seviyeye işaret ediyor.
KDV ve ÖTV temel gelir
Bütçe amaçları, Maliye’nin 2023’te en büyük artışı dahilde KDV tahsilatından beklediğini ortaya koyuyor. 2022 için başlangıçta 275,1 milyar öngörülen, ek bütçe ile 138,1 milyara revize edilen, bu yılın birinci on ayındaki tahsilatı ise 142,6 milyar lira olarak gerçekleşen bu kalem için 2023’te öngörülen meblağ 634,9 milyar lira. Bu da yüzde 359’luk bir artış demek. Bu artış tüketim mallarında fiyat artışları sürerken, tüketim talebinin seviyesini müdafaası durumunda mümkün.
İthal eserlerden KDV tahsilatının ise yüzde 62 artışla 931,5 milyar TL. Eser meblağlarına binen, ithal eser tüketenlerin fiyatın ortasında ödediği Gümrük Vergisi ve öbür dış ticaret vergileri ile bu alandan elde edilecek toplam vergi gelirinin 1 trilyon 58,1 milyar lira olması öngörülüyor. Dahilde KDV’ye nazaran daha düşük artış beklentisi, kura bağlı olarak kıymetlenen ithal eserlere talebin tıpkı oranda büyümeyeceği manasına geliyor. On aylık gerçekleşmesi 321,1 milyar olan ÖTV’de ise 2023 beklentisi 512,6 milyar TL. Bu kalemde revize 2022 maksadına göre beklenen artışın yüzde 36,4’le düşük olması, ÖTV’ye tabi mallara olan talebin daralacağı öngörüsüyle açıklanabilir.
Bütçe amaçlarına bakılırsa 2023 yılında, yeni araba vd. motorlu taşıt alanlardan 204 milyar, tüketilecek sigara, tütün vd. tütün mamullerinden 126,1 milyar, akaryakıt ve doğal gazdan 85,9 milyar, alkollü içkiden 55,5 milyar, kolalı gazozlardan 4,9 milyar, güçlü tüketim eşyası ve öteki eserlerden 36,2 milyar lira Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) tahsili bekleniyor. Öteki dolaylı vergiler kapsamında; banka ve sigorta süreçlerinden Maliye’nin kasasına giren Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi’nden (BSMV) bir yılda 75,2 milyar, büyük Marmara zelzelesi daha sonrası başlatılan Özel Bağlantı Vergisi’nden 20,2 milyar, Talih Oyunları Vergisi’nden 13,1 milyar, 2020 yılında başlayan Dijital Hizmet Vergisi’nden 7,2 milyar, 2019’da çıkarılıp 2023 başına ertelenen Konaklama Vergisi’nden de 2,3 milyar lira gelir öngörülüyor.
Harçlardan 107 milyar
2023’te; taşınmaz satın alanların tapu bölüm süreçlerinden 54,8 milyar, ticaret sicil, esnaf sicil üzere yargı işlerinden 21,8 milyar, pasaport ve konsolosluk süreçlerinden 7,7 milyar, noter süreçlerinden 4,5 milyar, trafikle ilgili süreçlerden 3,7 milyar ve öteki resmi süreçlerden 14,6 milyar olmak üzere toplam 107,1 milyar liralık harç tahsilatı bekleniyor. Her türlü kontrattan doğan ve devlet tarafınca alınan Damga Vergisi’nde beklenen yıllık tahsilat da 56,6 milyar lira.
KDV, ÖTV üzere dolaylı vergilerin oranı sabit kalsa bile, tüketici fiyatlarındaki artışlar kısa vadede devletin dolaylı vergi tahsilatını artırıyor. Tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatları arttıkça, eser fiyatı üzerinden hesaplanan, ana fiyatın üzerine binen, fiyat ortasında yer alan dolaylı vergi kalemleri ötürüsıyla devlet kasasına giren gelir de büyüyor.
2023 için dolaylı vergi tahsilatında toplam vergi gelirindekinin üstünde beklenen artışlar, maliyet enflasyonu kaynaklı fiyat artışlarının gelecek yıl da süreceği öngörüsüne işaret ediyor.
Ancak enflasyonist ortamda dolaylı vergilerin katlamalı tesiri, tüketicilerin alım gücü buna paralel artmazsa, giderek tüketim talebini baskılayıcı bir faktöre dönüşüyor. Bu da talepte daralma, iktisatta sakinlik, büyümede yavaşlama kararınu doğuruyor. Tüketimdeki daralma, orta vadede vergi tahsilatını azaltıcı tesir yapmaya başlıyor.
Dolaylı vergi iktisat bağı
1980’lerden itibaren üretim faktörlerinin hudut ötesi hareketini kolaylaştıran, ekonomileri birbirlerine eklemleyen “küreselleşme” sürecinde, maliye siyasetleri kökten değişti; devletlerin sermaye birikimini destekleme eğilimi öne çıktı ve dünya genelinde dolaylı vergilerin hissesi arttı.
Toplumların tükettiği mal ve hizmetlerden alınan dolaylı vergiler devletlere hem daima ve sağlam gelir avantajı sağlıyor birebir vakitte devletin sermaye birikimini destekleme gayesine uygun düşüyor. Dolaylı vergiler, sermaye üstündeki direkt vergilerin azaltılması kararında bütçe gelirlerindeki aşınmayı giderecek bir araç fonksiyonu görüyor. Lakin dolaylı vergilerin bilhassa nüfustaki hissesi büyük, gelirdeki hissesi küçük dar gelirlileri vurduğu, gelir dağılımını bozduğu görüşü de nerdeyse genel kabul görüyor.
Okumaya devam et...
TBMM’de görüşülen bütçe yasa tasarısında yer alan maksatlara nazaran 2023’te de bütçe harcamaları; gelir, kar elde eden ve servet sahibi kesitlerden alınan “doğrudan” vergilerden epey, halkın yaşamsal muhtaçlıkları için mecburî tükettiği mal ve hizmetlerin fiyatları ortasında yer alan KDV, ÖTV vd. isimler altındaki “dolaylı” vergilerle finanse edilecek. 2023’te gelir ve kurum karı elde eden mükellefler ile veraset yoluyla servet edinenlerden, araç ve pahalı konut sahiplerinden alınan direkt vergilerde toplam 1 trilyon 185 milyar; tüketim mal ve hizmetlerinden alınan KDV ile araba, akaryakıt, tütün, içki başta olmak üzere çeşitli eserlerden alınan ÖTV ve başka “dolaylı” vergilerde toplam 2 trilyon 487 milyar lira tahsilat öngörülüyor. Buna nazaran toplam vergi gelirlerinin yüzde 68’ini dolaylı vergiler oluşturacak.
2022 yılı bütçesinde, başlangıçta yılın tümünde 1 trilyon 430 milyar liralık vergi geliri hedeflenmiş; alt kalemlere bakıldığında bunun 472,7 milyarını direkt; yüzde 66,9 oranındaki 957,3 milyar liralık kısmını dolaylı vergilerden beklenen fiyat oluşturmuştu.
7 Temmuz 2022’de çıkarılan ek bütçe ile 2022 yılı bütçe gayeleri kökten değişti. Revize amaçlara bakılırsa beklenen toplam vergi geliri 2 trilyon 186 milyar liraya çıkarken, bunun 823,4 milyarını direkt, yüzde 62,1 oranındaki 1 trilyon 357,7 milyarını dolaylı vergiler oluşturdu.
On aylık gerçekleşme
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Ocak-Ekim periyodu datalarına nazaran anılan periyotta toplam vergi tahsilatı 1 trilyon 829,8 milyar lira oldu ve yılın tümü için öngörülen maksatta yüzde 83,7’lik bir gerçekleşme oranı yakalandı. On aylık tahsilatın 674,5 milyarı direkt, 1 trilyon 149 milyarı ise dolaylı vergilerden geldi. Toplam tahsilat ortasında dolaylı vergilerin hissesi yüzde 62,8 seviyesinde gerçekleşti. İthal eserlerden KDV vd. tahsilatın 530,4 milyar liraya ulaştığı Ocak-Ekim periyodunda 321,1 milyar liralık ÖTV, 142,6 milyar liralık dahilde KDV tahsil edildi, BSMV, Talih Oyunları, Özel İrtibat ve Damga Vergisi ile harçlar üzere öbür dolaylı kalemlerde toplam tahsilat da 154,8 milyar lira oldu.
Doğrudan-dolaylı istikrarı
2023’te direkt vergilerde öngörülen 1 trilyon 185,3 milyar liralık tahsilat, revize 2022 gerçekleşme varsayımlarına nazaran yüzde 44’lük bir artışa işaret ederken, dolaylı vergilerden beklenen 2 trilyon 487,2 milyar liralık meblağ yüzde 83,2’lik bir artış manasına geliyor. Yılın birinci on ayındaki gerçekleşmelere nazaran yüzde 62,8 olan dolaylı vergi oranında 2023 amaçları yüzde 67,8’lik bir seviyeye işaret ediyor.
KDV ve ÖTV temel gelir
Bütçe amaçları, Maliye’nin 2023’te en büyük artışı dahilde KDV tahsilatından beklediğini ortaya koyuyor. 2022 için başlangıçta 275,1 milyar öngörülen, ek bütçe ile 138,1 milyara revize edilen, bu yılın birinci on ayındaki tahsilatı ise 142,6 milyar lira olarak gerçekleşen bu kalem için 2023’te öngörülen meblağ 634,9 milyar lira. Bu da yüzde 359’luk bir artış demek. Bu artış tüketim mallarında fiyat artışları sürerken, tüketim talebinin seviyesini müdafaası durumunda mümkün.
İthal eserlerden KDV tahsilatının ise yüzde 62 artışla 931,5 milyar TL. Eser meblağlarına binen, ithal eser tüketenlerin fiyatın ortasında ödediği Gümrük Vergisi ve öbür dış ticaret vergileri ile bu alandan elde edilecek toplam vergi gelirinin 1 trilyon 58,1 milyar lira olması öngörülüyor. Dahilde KDV’ye nazaran daha düşük artış beklentisi, kura bağlı olarak kıymetlenen ithal eserlere talebin tıpkı oranda büyümeyeceği manasına geliyor. On aylık gerçekleşmesi 321,1 milyar olan ÖTV’de ise 2023 beklentisi 512,6 milyar TL. Bu kalemde revize 2022 maksadına göre beklenen artışın yüzde 36,4’le düşük olması, ÖTV’ye tabi mallara olan talebin daralacağı öngörüsüyle açıklanabilir.
Bütçe amaçlarına bakılırsa 2023 yılında, yeni araba vd. motorlu taşıt alanlardan 204 milyar, tüketilecek sigara, tütün vd. tütün mamullerinden 126,1 milyar, akaryakıt ve doğal gazdan 85,9 milyar, alkollü içkiden 55,5 milyar, kolalı gazozlardan 4,9 milyar, güçlü tüketim eşyası ve öteki eserlerden 36,2 milyar lira Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) tahsili bekleniyor. Öteki dolaylı vergiler kapsamında; banka ve sigorta süreçlerinden Maliye’nin kasasına giren Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi’nden (BSMV) bir yılda 75,2 milyar, büyük Marmara zelzelesi daha sonrası başlatılan Özel Bağlantı Vergisi’nden 20,2 milyar, Talih Oyunları Vergisi’nden 13,1 milyar, 2020 yılında başlayan Dijital Hizmet Vergisi’nden 7,2 milyar, 2019’da çıkarılıp 2023 başına ertelenen Konaklama Vergisi’nden de 2,3 milyar lira gelir öngörülüyor.
Harçlardan 107 milyar
2023’te; taşınmaz satın alanların tapu bölüm süreçlerinden 54,8 milyar, ticaret sicil, esnaf sicil üzere yargı işlerinden 21,8 milyar, pasaport ve konsolosluk süreçlerinden 7,7 milyar, noter süreçlerinden 4,5 milyar, trafikle ilgili süreçlerden 3,7 milyar ve öteki resmi süreçlerden 14,6 milyar olmak üzere toplam 107,1 milyar liralık harç tahsilatı bekleniyor. Her türlü kontrattan doğan ve devlet tarafınca alınan Damga Vergisi’nde beklenen yıllık tahsilat da 56,6 milyar lira.
KDV, ÖTV üzere dolaylı vergilerin oranı sabit kalsa bile, tüketici fiyatlarındaki artışlar kısa vadede devletin dolaylı vergi tahsilatını artırıyor. Tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatları arttıkça, eser fiyatı üzerinden hesaplanan, ana fiyatın üzerine binen, fiyat ortasında yer alan dolaylı vergi kalemleri ötürüsıyla devlet kasasına giren gelir de büyüyor.
2023 için dolaylı vergi tahsilatında toplam vergi gelirindekinin üstünde beklenen artışlar, maliyet enflasyonu kaynaklı fiyat artışlarının gelecek yıl da süreceği öngörüsüne işaret ediyor.
Ancak enflasyonist ortamda dolaylı vergilerin katlamalı tesiri, tüketicilerin alım gücü buna paralel artmazsa, giderek tüketim talebini baskılayıcı bir faktöre dönüşüyor. Bu da talepte daralma, iktisatta sakinlik, büyümede yavaşlama kararınu doğuruyor. Tüketimdeki daralma, orta vadede vergi tahsilatını azaltıcı tesir yapmaya başlıyor.
Dolaylı vergi iktisat bağı
1980’lerden itibaren üretim faktörlerinin hudut ötesi hareketini kolaylaştıran, ekonomileri birbirlerine eklemleyen “küreselleşme” sürecinde, maliye siyasetleri kökten değişti; devletlerin sermaye birikimini destekleme eğilimi öne çıktı ve dünya genelinde dolaylı vergilerin hissesi arttı.
Toplumların tükettiği mal ve hizmetlerden alınan dolaylı vergiler devletlere hem daima ve sağlam gelir avantajı sağlıyor birebir vakitte devletin sermaye birikimini destekleme gayesine uygun düşüyor. Dolaylı vergiler, sermaye üstündeki direkt vergilerin azaltılması kararında bütçe gelirlerindeki aşınmayı giderecek bir araç fonksiyonu görüyor. Lakin dolaylı vergilerin bilhassa nüfustaki hissesi büyük, gelirdeki hissesi küçük dar gelirlileri vurduğu, gelir dağılımını bozduğu görüşü de nerdeyse genel kabul görüyor.
Okumaya devam et...