Şebnem TURHAN
Türkiye iktisadı çok dalgalı, ezberlerin bozulup yeni programların devreye konulduğu ve rekorların yaşandığı 2021 yılında yüzde 11 büyüdü ve bu son 10 yılın en süratli büyümesi olarak tarihe geçti.
Her ne kadar 2020 yılının düşük birtakımın tesiri büyümede hayli olsa da vatandaşın tüketimi ile TL’deki ağır kayıp niçiniyle ihracatın yüksek katkısı süratli büyümenin en kıymetli niçinlerini oluşturdu.
Yılın son çeyreğinde ise bir daha beklentilere paralel yüzde 9,1 büyüme sağlayan iktisatta 2022 yılı biraz sıkıntı geçecek üzere görünüyor. Beklentiler yüzde 2-3,5 içinde şekillenirken bu yılın birinci çeyreğindeki büyüme en büyük ipucunu oluşturacak. Hem yaşanılan yüksek enflasyon, hem global risk iştahındaki düşüş ve olağan olarak Rusya-Ukrayna savaşı tüm ekonomiler üzere Türkiye iktisadını de olumsuz etkileyecek.
Türkiye İstatistik Kurumu datalarına nazaran 2021’de yüzde 11 büyüme sağlayan Türkiye iktisadının büyüklüğü 7 trilyon 209 milyar 40 milyon lira olurken dolar cinsi ekonomik büyüklük 802 milyar 678 milyon dolar olarak hesaplandı. Kişi başı ulusal gelir de 2021 itibariyle 9 bin 539 dolar oldu.
Tarımda daralma, endüstride kuvvetli görünüm
Üretim prosedürüyle büyüme hesabına bakılırsa tarım kesimi 2021 yılını yüzde 2,16 daralmayla tamamladı. Tarım kesiminin iktisada olumsuz tesiri ise 0.14 puan oldu. Sanayi 2020’nin akabinde çok yeterli bir 2021 yılı geçirdi ve yüzde 16,6’lık büyümenin Türkiye iktisadına katkısı 3.26 puana geldi. İmalat endüstrinin de yüzde 17,2 büyümesi dikkat çekti. 2022 için endüstride hala ihracatın tesiriyle çarklar dönmeye devam etse de dünyanın ortasından geçtiği dertli süreç sürat kaybına niye olacak.
İnşaat dingin
İnşaat dalı yılın son iki çeyreğini üst üste daralmayla geçirirken yılın tamamında ise yüzde 0,95 küçüldü. İnşaattaki olumsuz durum 2022’nin başında da sürüyor. İnşaat bölümünün 2021 yılı Türkiye iktisadına negatif tesiri 0.06 puanda kaldı.
Büyümeye 4,6 puanlık ‘hizmet’
Pandemiyle sert daralan ve olağana geçilmeyle bir arada süratle toparlanan hizmetler bölümü 2021 yılında yüzde 21,12 büyüdü ve iktisada 4.62 puanlık katkı sağladı. Fakat hem alım gücündeki daralma, hem TL’deki kıymet kaybı birebir vakitte yüksek enflasyon ile üst üste gelen artırımlar hizmet bölümünün bu performansının 2022’de ivme kaybedeceğinin habercisi. Bilgi irtibat kesimi sürat kesmedi 2021’de ve yüzde 20,22 büyüyerek 0.67 puanlık katkı sağladı.
Finans dalı 2021’de küçüldü
2020’deki genişleyici para siyasetleri ve açılan kredi muslukları daha sonrası 2021’de sürat kaybeden finans dalı ise yılı yüzde 8,96 daralmayla kapattı. Finans kesiminde yeni KGF kampanyalarıyla hızlanma sağlanmaya çalışılıyor lakin siyaset faizine karşın yükselen kredi faizleri bu durumu biraz zora sokacak üzere görünüyor. Finans bölümü Türkiye iktisadını 0.47 puan yavaşlattı 2021 yılında.
Gayrimenkul bölümü yüzde 3,5, idari takviye hizmet faaliyetleri yüzde 17,3, kamu idaresi yüzde 7,02 öbür hizmetler ise yüzde 20,26 büyüme sağladı geçen yıl.
Vatandaş sırtladı
Harcama formülüyle büyüme hesabına göre ise vatandaşın tüketimi 2021 yılını sırtlamış görünüyor. 2021 uzunluğu vatandaşın tüketimi yüzde 15,1 büyürken bunun Türkiye iktisadına katkısı da 9 puan oldu. Bilhassa son çeyrekte kur atağı, alım gücü kaybı ve daha da yükselecek enflasyon telaşlarıyla vatandaşlar harcama taleplerini öne çekmişti. Bu son çeyrekte vatandaşın tüketim harcamalarının yüzde 21,4 büyümesine ve son çeyrek büyümesine 12.5 puan katkı sağlamasına yol açtı. Lakin bir daha bu yılın birinci çeyreğinde vatandaşların tüketim harcamalarını frenlemesi bekleniyor.
Net dış ticaretten 4.86 puanlık katkı
Devletin tüketimi geçen yılın birinci ve son çeyreğinde daralsa da yılın tamamında yüzde 2,08 büyüdü ve 0.3 puanlık katkı sağladı. Yatırımlar geçen yılın son iki çeyreğinde üst üste daraldı. Lakin yılın genelinde yüzde 6,4’lük büyüme ile 1.67 puanlık katkı sağladı ekonomik büyümeye. İhracat yılın tamamında yüzde 24,9 büyürken 5.30 puan da ekonomiyi üste taşımayı başardı. İthalat artışı yüzde 1,99 ile sonlu kaldı ve yalnızca 0.44 puan büyümeyi aşağıya çekti. Hem son çeyrekte tıpkı vakitte 2021 yılının tamamında stoklardaki erime büyümeyi olumsuz etkiledi.
İnşaat yatırımları sert düştü
TÜİK datalarına bakılırsa 2021 yılının son çeyreğinde inşaat yatırımları yüzde 8,5 gerilerken makine ve teçhizat yatırımları yüzde 7 arttı. Lakin inşaat yatırımlarındaki olumsuz seyrin sürdü. 2022 yılı için inşaat yatırımlarındaki gerilemenin devam etmesi beklenirken makine ve teçhizat yatırımlarının ihracat potansiyeli yüksek olsa da ivme kaybetmesi öngörülüyor.
İşgücünün katma bedeldeki hissesi yüzde 25,8’e indi
TÜİK datalarına göre 2021 yılında işgücü ödemelerinin gayrisafi katma paha ortasındaki hissesi yüzde 30,2 oldu. Bu oran 2020 yılında yüzde 30,2 düzeyindeydi. 2021 yılının son çeyreğinde ise işgücü ödemelerinin gayrisafi katma kıymet ortasındaki hissesi yüzde 25,8’e geriledi ki bu son senelerda görülen en düşük hisseye işaret ediyor. Son 10 yılın en süratli büyümesini sağlasa da Türkiye iktisadı yaratılan katma pahadan çalışanların hissesi süratli eridi. Analistler büyümeden her sınıfın gereğince yaralanmadığına dikkat çekerken bir daha bilhassa son çeyrekteki kur atağıyla sermayenin hissesi yani net işletme artığı/katma gelir yüzde 57,8’e fırladı. 2021’de ise bir daha sermayenin hissesi net işletme artığı/katma gelir 2020’deki yüzde 49,3 düzeyinden yüzde 52,6’ya süratle yükseldi. Bu datalar gelir dağılımında pek sert bir bozulma yaşandığının da işareti.
Dayanıksız tüketim harcamaları yüzde 56,8 arttı
Geçen yılın son çeyreğindeki kur atağı, yüksek enflasyon ve alım gücü kaybı vatandaşın harcama taleplerini öne çekmesine niye oldu. TÜİK bilgilerine nazaran yılın son çeyreğinde vatandaşların hizmetler dalına harcamaları yüzde 63,9, dayanıksız tüketim unsurlarına harcamaları yüzde 56,8, yarı güçlü tüketim mallarına yüzde 61,6 ve sağlam tüketim mallarına yüzde 48,4 büyüdüğünü gösterdi. 2021 boyunca bilhassa taşıt alımlarının ağırlaşması sağlam tüketim malı harcamalarının süratli büyümesine yol açmıştı. Fakat burada görülen ivme kaybının 2022 yılında sert hissedilmemesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, kredi vadelerinin uzatılması adımını attı.
Türkiye son çeyrekte büyümede G20 birincisi
Türkiye iktisadı, 2021’in dördüncü çeyreğinde yakaladığı yüzde 9,1’lik büyüme oranıyla, verisi açıklanan G20 ülkeleri içinde birinci, OECD’de üçüncü sırada yer aldı. Geçen yılın dördüncü çeyreğinde GSYH’deki değişim OECD ülkeleri için yüzde 4,9 olarak hesaplanırken, Avrupa Birliği’nde (AB) yüzde 4,8, Euro Bölgesi’nde yüzde 4,6 halinde kayıtlara geçti. Son çeyrek verisi açıklanan ülkelerden tamamı büyüme gösterirken, Kolombiya yüzde 10,7, İsrail de yüzde 10,7’lik GSYH artışıyla en yüksek oranda büyüyen OECD ülkeleri olarak dikkati çekti.
Okumaya devam et...
Türkiye iktisadı çok dalgalı, ezberlerin bozulup yeni programların devreye konulduğu ve rekorların yaşandığı 2021 yılında yüzde 11 büyüdü ve bu son 10 yılın en süratli büyümesi olarak tarihe geçti.
Her ne kadar 2020 yılının düşük birtakımın tesiri büyümede hayli olsa da vatandaşın tüketimi ile TL’deki ağır kayıp niçiniyle ihracatın yüksek katkısı süratli büyümenin en kıymetli niçinlerini oluşturdu.
Yılın son çeyreğinde ise bir daha beklentilere paralel yüzde 9,1 büyüme sağlayan iktisatta 2022 yılı biraz sıkıntı geçecek üzere görünüyor. Beklentiler yüzde 2-3,5 içinde şekillenirken bu yılın birinci çeyreğindeki büyüme en büyük ipucunu oluşturacak. Hem yaşanılan yüksek enflasyon, hem global risk iştahındaki düşüş ve olağan olarak Rusya-Ukrayna savaşı tüm ekonomiler üzere Türkiye iktisadını de olumsuz etkileyecek.
Türkiye İstatistik Kurumu datalarına nazaran 2021’de yüzde 11 büyüme sağlayan Türkiye iktisadının büyüklüğü 7 trilyon 209 milyar 40 milyon lira olurken dolar cinsi ekonomik büyüklük 802 milyar 678 milyon dolar olarak hesaplandı. Kişi başı ulusal gelir de 2021 itibariyle 9 bin 539 dolar oldu.
Tarımda daralma, endüstride kuvvetli görünüm
Üretim prosedürüyle büyüme hesabına bakılırsa tarım kesimi 2021 yılını yüzde 2,16 daralmayla tamamladı. Tarım kesiminin iktisada olumsuz tesiri ise 0.14 puan oldu. Sanayi 2020’nin akabinde çok yeterli bir 2021 yılı geçirdi ve yüzde 16,6’lık büyümenin Türkiye iktisadına katkısı 3.26 puana geldi. İmalat endüstrinin de yüzde 17,2 büyümesi dikkat çekti. 2022 için endüstride hala ihracatın tesiriyle çarklar dönmeye devam etse de dünyanın ortasından geçtiği dertli süreç sürat kaybına niye olacak.
İnşaat dingin
İnşaat dalı yılın son iki çeyreğini üst üste daralmayla geçirirken yılın tamamında ise yüzde 0,95 küçüldü. İnşaattaki olumsuz durum 2022’nin başında da sürüyor. İnşaat bölümünün 2021 yılı Türkiye iktisadına negatif tesiri 0.06 puanda kaldı.
Büyümeye 4,6 puanlık ‘hizmet’
Pandemiyle sert daralan ve olağana geçilmeyle bir arada süratle toparlanan hizmetler bölümü 2021 yılında yüzde 21,12 büyüdü ve iktisada 4.62 puanlık katkı sağladı. Fakat hem alım gücündeki daralma, hem TL’deki kıymet kaybı birebir vakitte yüksek enflasyon ile üst üste gelen artırımlar hizmet bölümünün bu performansının 2022’de ivme kaybedeceğinin habercisi. Bilgi irtibat kesimi sürat kesmedi 2021’de ve yüzde 20,22 büyüyerek 0.67 puanlık katkı sağladı.
Finans dalı 2021’de küçüldü
2020’deki genişleyici para siyasetleri ve açılan kredi muslukları daha sonrası 2021’de sürat kaybeden finans dalı ise yılı yüzde 8,96 daralmayla kapattı. Finans kesiminde yeni KGF kampanyalarıyla hızlanma sağlanmaya çalışılıyor lakin siyaset faizine karşın yükselen kredi faizleri bu durumu biraz zora sokacak üzere görünüyor. Finans bölümü Türkiye iktisadını 0.47 puan yavaşlattı 2021 yılında.
Gayrimenkul bölümü yüzde 3,5, idari takviye hizmet faaliyetleri yüzde 17,3, kamu idaresi yüzde 7,02 öbür hizmetler ise yüzde 20,26 büyüme sağladı geçen yıl.
Vatandaş sırtladı
Harcama formülüyle büyüme hesabına göre ise vatandaşın tüketimi 2021 yılını sırtlamış görünüyor. 2021 uzunluğu vatandaşın tüketimi yüzde 15,1 büyürken bunun Türkiye iktisadına katkısı da 9 puan oldu. Bilhassa son çeyrekte kur atağı, alım gücü kaybı ve daha da yükselecek enflasyon telaşlarıyla vatandaşlar harcama taleplerini öne çekmişti. Bu son çeyrekte vatandaşın tüketim harcamalarının yüzde 21,4 büyümesine ve son çeyrek büyümesine 12.5 puan katkı sağlamasına yol açtı. Lakin bir daha bu yılın birinci çeyreğinde vatandaşların tüketim harcamalarını frenlemesi bekleniyor.
Net dış ticaretten 4.86 puanlık katkı
Devletin tüketimi geçen yılın birinci ve son çeyreğinde daralsa da yılın tamamında yüzde 2,08 büyüdü ve 0.3 puanlık katkı sağladı. Yatırımlar geçen yılın son iki çeyreğinde üst üste daraldı. Lakin yılın genelinde yüzde 6,4’lük büyüme ile 1.67 puanlık katkı sağladı ekonomik büyümeye. İhracat yılın tamamında yüzde 24,9 büyürken 5.30 puan da ekonomiyi üste taşımayı başardı. İthalat artışı yüzde 1,99 ile sonlu kaldı ve yalnızca 0.44 puan büyümeyi aşağıya çekti. Hem son çeyrekte tıpkı vakitte 2021 yılının tamamında stoklardaki erime büyümeyi olumsuz etkiledi.
İnşaat yatırımları sert düştü
TÜİK datalarına bakılırsa 2021 yılının son çeyreğinde inşaat yatırımları yüzde 8,5 gerilerken makine ve teçhizat yatırımları yüzde 7 arttı. Lakin inşaat yatırımlarındaki olumsuz seyrin sürdü. 2022 yılı için inşaat yatırımlarındaki gerilemenin devam etmesi beklenirken makine ve teçhizat yatırımlarının ihracat potansiyeli yüksek olsa da ivme kaybetmesi öngörülüyor.
İşgücünün katma bedeldeki hissesi yüzde 25,8’e indi
TÜİK datalarına göre 2021 yılında işgücü ödemelerinin gayrisafi katma paha ortasındaki hissesi yüzde 30,2 oldu. Bu oran 2020 yılında yüzde 30,2 düzeyindeydi. 2021 yılının son çeyreğinde ise işgücü ödemelerinin gayrisafi katma kıymet ortasındaki hissesi yüzde 25,8’e geriledi ki bu son senelerda görülen en düşük hisseye işaret ediyor. Son 10 yılın en süratli büyümesini sağlasa da Türkiye iktisadı yaratılan katma pahadan çalışanların hissesi süratli eridi. Analistler büyümeden her sınıfın gereğince yaralanmadığına dikkat çekerken bir daha bilhassa son çeyrekteki kur atağıyla sermayenin hissesi yani net işletme artığı/katma gelir yüzde 57,8’e fırladı. 2021’de ise bir daha sermayenin hissesi net işletme artığı/katma gelir 2020’deki yüzde 49,3 düzeyinden yüzde 52,6’ya süratle yükseldi. Bu datalar gelir dağılımında pek sert bir bozulma yaşandığının da işareti.
Dayanıksız tüketim harcamaları yüzde 56,8 arttı
Geçen yılın son çeyreğindeki kur atağı, yüksek enflasyon ve alım gücü kaybı vatandaşın harcama taleplerini öne çekmesine niye oldu. TÜİK bilgilerine nazaran yılın son çeyreğinde vatandaşların hizmetler dalına harcamaları yüzde 63,9, dayanıksız tüketim unsurlarına harcamaları yüzde 56,8, yarı güçlü tüketim mallarına yüzde 61,6 ve sağlam tüketim mallarına yüzde 48,4 büyüdüğünü gösterdi. 2021 boyunca bilhassa taşıt alımlarının ağırlaşması sağlam tüketim malı harcamalarının süratli büyümesine yol açmıştı. Fakat burada görülen ivme kaybının 2022 yılında sert hissedilmemesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, kredi vadelerinin uzatılması adımını attı.
Türkiye son çeyrekte büyümede G20 birincisi
Türkiye iktisadı, 2021’in dördüncü çeyreğinde yakaladığı yüzde 9,1’lik büyüme oranıyla, verisi açıklanan G20 ülkeleri içinde birinci, OECD’de üçüncü sırada yer aldı. Geçen yılın dördüncü çeyreğinde GSYH’deki değişim OECD ülkeleri için yüzde 4,9 olarak hesaplanırken, Avrupa Birliği’nde (AB) yüzde 4,8, Euro Bölgesi’nde yüzde 4,6 halinde kayıtlara geçti. Son çeyrek verisi açıklanan ülkelerden tamamı büyüme gösterirken, Kolombiya yüzde 10,7, İsrail de yüzde 10,7’lik GSYH artışıyla en yüksek oranda büyüyen OECD ülkeleri olarak dikkati çekti.
Okumaya devam et...