15 yıl daha sonra medyayı ne bekliyor

Serkankutlu

Global Mod
Global Mod
Ünlü Amerikan medya sitesi “Politico”, kuruluşunun 15’inci yılında medyanın 15 yıl daha sonraki görünümünün nasıl olacağı konusunda muharrir, gazeteci ve medya düşünürü 16 ünlüden görüş aldı. Sitenin 21 Ocak tarihindeki yayınında yer alan bu görüşlerde hem bugüne ait durum saptamaları, birebir vakitte geleceğe yönelik öngörü ve teklifler var.

OKURUN DAMGALANMASI

Müellif Nicolas Carr, medyadaki bilgi akışının bugünkü durumunu temizin, kirlinin birbirine karıştığı ve her şeyin en aşağı noktada buluştuğu bir akarsuya benzetiyor. Siyaset haberleri, bilimdeki gelişmeler, üçüncü sayfa olayları, magazin… her şey birbirine karışmış durumda. Medyayı Meta, Google et Twitter üzere kanallardan izleyenler onların kendi logaritmaları aracılığıyla belirledikleri “şahsi” tercihlerine bakılırsa ilgilendikleri var iseyılan haberlere yöneltiliyorlar. Bu da insanları evvelde belirlenmiş kendi yansıları içine hapsetmek manasına geliyor.

PEN America yöneticisi Suzanne Nossel, toplumsal medya yükünün uygunca artacağı görüşünde. Nossel, geleceğin medya tüketicilerini 3 kümede topluyor. Birinci küme imtiyazlılar yani klasik ve kaliteli bilgi kaynaklarına ulaşabilenler olarak bedellendiriliyor. İkinci küme “abonmansız” olanlar, yani asıl kaynaklardan gelen gerçek haberlerle uydurma ayrıntıların karıştığı sitelerde, önemli olaylarla gündelik tüketilen magazinle ve haber formunda ambalajlanan siyasal ya da ticari kampanyalarla şaşkına dönmüş bir kesim olmakta. Bu küme kaliteli medyaya abone olacak maddi imkânları bulunmadığından ya da zihni tembellikten dolayı edilgen bir pozisyonda kalacaklar. Üçüncü küme olan militanlar ise komplo teorileriyle dolu bir medyayı ya da yüzde yüz partizan ve taraflı yayınları izleyenler.

Tanınmış müellif Richard Prince gelecekte yalnızca sorun ortaya koyan değil tahlil öneren bir gazeteciliğin de değer kazanacağını belirtiyor. Dünyada haber gazeteciliğine yönelik baskılar olduğunu, bu baskıların haberi örtüp yerine “eğlenceyi” ön plana çıkaran uğraşlarla birleştiğini vurguluyor. Prince, ABD’de 2045’ten itibaren beyazların azınlığa düşeceğini, medya takipçisi yeni kümeler ortaya çıktığını yazarak ve bunun da gerçek habere talebi arttıracağı umudunu lisana getiriyor.

DEVLET DEVREYE GİRECEK

Columbia Journalism School öğretim üyesi Nicholas Lemann, hükümetlerin medyada rastgele bir rolü olamayacağı formundaki inancın bir efsane olduğunu kaydediyor. 1930’lardan 1980’lere kadar fazlaca kıymetli düzenlemeler bulunduğunu ve yazılı medyada aldatıcı reklamın yasak olduğunu hatırlatıyor. ondan sonrasında kuralsızlığın moda olduğunu ve başıboşluğun yeterlice yayıldığını belirten Lemann, 2037’de bu durumun değişeceği öngörüsünü yapıyor, hükümetlerin bu mevzuya eğilmelerinin kaçınılmaz olduğunu belirtiyor. Duayen gazeteci genç meslektaşlarına mevzuyu görmezden gelme yerine hükümet kararlarını olumlu tarafta etkileme gayretine girmeleri öğüdünde bulunuyor.

Profesör Nikki Usher ise 2037 yılında toplumdaki gelir adaletsizliğinin bilgi kaynaklarına erişim konusunda kendisini en kuvvetli biçimde göstereceğini, kaliteli ve haber veren bir medyaya lakin imtiyazlı bir azınlığın ulaşabileceğini öngörüyor. Usher, internet sitelerinin mahallî olanlarının bile “Yapay Zekâ” kullanmasına geçtiğini bunun hiç de sanıldığı üzere yansız olmadığını ve kitleyi yönlendirme gayesi taşıdığını vurguluyor. Yüksek abone fiyatları ödeyebilen imtiyazlı ilerici azınlık içinde ise New York Times ile Washington Post gazeteleri pastayı adeta bölüşmekteler. Bu kısmı etkilemek için sık sık toplumsal adalet konusunu gündeme getiren bu iki gazete medyaya yansıyan adaletsiz sistemden ise hiç kelam etmezler. Usher, baba parasıyla taşraya gidip lokal gazetecilikte ihtilal yapmaya özenen lakin kuvvetliklerle karşılaşıp geri dönenleri anlatırken alaylı bir lisan kullanıyor.

Capital B. isimli yatırım şirketi kurucuları Akoto Ofori-Atta ve Lauren Williams ortak yazılarında ABD’de bilhassa mahallî habercilikte bir kriz olduğunu, ırksal, bölgesel ve toplumsal çeşitliliğin medyaya yansımadığını söylüyorlar. Bu tarafta değerli bir talep bulunduğu, bir kısmı kâr maksadı da gütmeyen teşebbüslerle ve yeni yatırımlarla 15 yıl ortasında bu kesitlerin de seslerinin duyulacağı muştusunu veriyorlar. Bağımsız medya için bağış kampanyaları açıldığını, SMS yollanarak elde edilen medya sistemlerinin kurulduğunu, epeyce sayıda fon oluşturulduğunu anlatıyorlar.

UÇURUM BÜYÜMEKTE

Bu iki medya yatırımcısı çok optimist lakin eski TİME gazetecisi ve Obama devrinde bakan yardımcılığı da yapmış olan Richard Stengel, medya alanında varlıklılar ve fakirler içindeki uçurumun büyüdüğünü söylüyor. Stengel’e bakılırsa dünyada yalnızca üniversite mezunu 200 milyon kadar kişi yüksek üyelik aidatları ödeyerek gazetelerden kaliteli, gerçek ve kendi aradıkları ayrıntıları elde edebiliyorlar. Geri kalanlar ise reklam verenlerin isteklerine nazaran düzenlenmiş ve okurların algıları önce algoritmayla elde edilmiş olan medya ile yönetim ediyorlar. Bu medya ise akla ve bilgi ihtiyacına değil hislere ve göz zevkine hitap ediyor ve palavra, asparagas haber yuvası halinde. Stengel, en azından haberlerin kıymetli abonman fiyatları olmadan minimum maliyetli sayfalarla halka ulaştırma zorunluluğunun tüm gazeteler için geçerli olmasını savunuyor. Aksi biçimde medya özgürlüğüyle ilgili anayasa hususlarının hiç bir ehemmiyeti kalmayacaktır ve bu medya demokrasinin temelidir diyor.

Indignity isimli sitenin yayıncısı Tom Scocca önümüzdeki devirde İkinci Dünya Savaşı daha sonrası başlayan TV külçeşidinin daha sonra ereceğini söylüyor ve son 15 yılda gelişen şahsi görüntü hazırlama ve yayınlanma içerikli değişik medya modellerini anlatıyor. Scocca’ya bakılırsa bir periyodun külçeşidini ve gençlerini inhisarına almış olan savaş daha sonrası “baby boomer” neslinin ölmesiyle TV periyodu de bitecek.

Politico’nun genel yayın müdürü ve gazetecilik mükafatları ve burslarla ilgili Wallace House’un yöneticisi Lynette Clémetson ABD’de son periyotlarda yaşanan seçkinlerle halk içindeki kopukluk problemini ele alıyor. Lokal planda ya da kendi toplulukları ortasında hayatını sürdürenleri “kendi çıkarları aleyhine” oy vermekle suçlamak yerine onların ortamlarını ele alan, oralara ulaşan bir gazeteciliğin gerekli olduğunu vurgulayan Clémetson, önümüzdeki devirde büyük medyanın bu bahse eğileceğini söylüyor. Gazeteciliğin tek başına çalışan ve lokal planda eğitim, ırk, iktisat üzere konularda muvaffakiyetle araştırmalar yapanlardan örnek alması gerektiğinin altını çiziyor. Mahallî medya ile ulusal medya içinde kurulmuş uygun bir istikrar demokrasiye de büyük katkılar sağlayacak biçiminde fikir belirtiyor.

TEKNOLOJİ ŞİRKETLERİNE ÇEKİDÜZEN

Muharrir Tim Hwang son 15 yılda kanun yapıcıların İnternet konusunda fazlaca utangaç davrandıklarını, gelecekte durumun tam aksine döneceğini söylüyor. Devletin yalnızca sitelerin tertibine değil teknoloji şirketlerinin biroldukça faaliyetine müdahale edeceğini belirtiyor. Hwang’a göre teknoloji şirketi önderlerinin telaffuzları 2000’li yılların başında büyük bir hayranlıkla dinlenirken artık kamuoyunda onlara kuşkuyla yaklaşmaktadır. Devlet, bu ortamda Çin’le olan rekabet niçiniyle teknoloji şirketlerinden jeopolitik konularda taraf olmalarını isteyecektir. Bunların yanı sıra İnternetteki irtibatın genel kanunlara tâbi ve uygun bir lisanı olması zaruriliği getirilecektir. Teknoloji şirketlerini düzenlemede “rekabet” ve “anti-tröst” kanunları kullanılacaktır. Herkese açık toplumsal medyalardaki bu kısıtlamalar, üyeliğe bağlı ve kapalı kulüp ve forumların patlama biçiminde çoğalmasına da yol açabilir.

Kanada Britanya Kolombiyası Üniversitesinde araştırmacı olan Heidi Tworek 2037 yılında gazetelerin 1937 medyasından epeyce 1837 medyasına benzeyeceği kehanetinde bulunmakta. Hani kovboy sinemalarındaki kasabalarda tek başlarına gazete çıkaran, basan, satan insanların medyasına… Şu farkla ki bu gazeteciler yalnızca beyazlar değil değişik topluluklardan ve ülkenin her yanından beşerler olacaklar. Ve 2022 yılından epey farklı mecralar, araçlar ve yollar kullanacaklar. Bu da demokrasinin bir daha doğup canlanması için bir talih olacak.

Washington Post’un Pulitzer ödüllü köşe müellifi Colbert I. King “birkaç ay daha sonrasında ne olacağını kestiremeyeceğimiz bir ortamda 15 yıl daha sonrası için konuşmak zor” diyor. King’e göre bugün medya haber verme fonksiyonunu bırakmış eğlendirmeye yönelmiştir. “Sonumuzun Broadway üzere olmasını istemiyorsak” diyor King “okuyucu bulmalıyız, haber sitelerinin daha epey takip edilmelerini sağlamalıyız ve bu türlü ayakta kalmalıyız”. Sorgulayıcı gazeteciliği 30 yıl yapan King, son senelerda haberde yalnızca kim, ne, nerede, nasıl üzere soruların değil “ne için” sorusunun da sorulduğunu, oburlarının güzeline gidecek, “işe yarayacak” çalışmaların öne çıkarıldığını belirtiyor. King, bu eğilim devam ederse gazeteciliğin önümüzdeki 15 yılda büyük ticari muvaffakiyetler kazanabileceğini ancak sahiden uzaklaşıp inanç yitireceğini söz ediyor.

Poynter Enstitüsü’nden Kristen Hare bir daha lokal haberciliğin ehemmiyetine işaret ediyor. Buradaki yerellik yalnızca metropoller ve taşra manasında değil ayın vakitte siyahileri, Latin Amerikalıları, yerlileri ve göçmenleri kapsayan bir yerellik. Hare’ye bakılırsa iki senaryo var. Birincisi bu çeşitliliğin sağlanması, ikincisi yalnızca ulusal medyanın ayakta kalması… İkinci seçenek toplumun daha fazla bölünmesi manasına geliyor ve aslında her iki seçenek de gerçekleşebilir ve bu uygun niyetli insanların ve bilhassa hükümetin eforlarına bağlı.

Müellif ve gazeteci David Folkenflik de medyadaki ikiye bölünmeye diğer bir açıdan değiniyor. Büyük ulusal gazetelerle onların haberlerini ideolojik, ticari yahut eğlencelik gayelerle veren siteleri iki küme halinde topluyor. Lakin medyada değişime yerelde, ya da toplulukların ortasında gerçek problemlerle ilgili, derinlemesine, detaylı ve doyurucu araştırmalar kararı elde edilen gerçek haberlerle varılacağına işaret ediyor.

KAMUSAL VE TEKNOLOJİ ŞİRKETLERİNDEN BAĞIMSIZ İNTERNET KURULMALI

Politico’nun görüştüklerinin birden fazla üzere muharrir Eli Parisier de zenginler ve yoksullar içindeki medya eşitsizliğini lisana getiriyor. İmkanı bulunanlar gerçek bilgiye ulaşabilirken ezici çoğunluğa yalnızca palavra söyleniyor. Parisier bu eşitsizliğin bilhassa lokal medya ile aşılabileceğini ve bu istikamette yeni yetişen gazetecilerde değerli bir eğilim bulunduğunu lisana getiriyor. Lakin bu lokal medya ne kadar bağımsız ve kâr emeli taşımayan kümeler tarafınca yürütülürse gerçek gazeteciliğe yaklaşma talihi da o kadar fazla olacaktır.

Pariser’nin benim epey değişik bulduğum asıl önerisi İnternet’te devlet teşebbüsüyle bir kamusal alan projesi oldu. Teknoloji firmalarından bağımsız, özel dalın kâr ve reklam mecrası arayışından uzak kamusal bir internet…

Nasıl kapitalizmin bir kademesinde kentlerin gelişmesiyle parklar ve bahçeler, kıyılar halkın hizmetine açıldıysa, nasıl orta sınıfın oluşmasıyla kamu kütüphaneleri genel kullanıma sokulduysa devletin adeta bir kent parkı üzere bir kamusal interneti niye olmasın? Bunu gerçekleştirmek için medyanın hayal dahi edilemeyecek kadar berbat bir duruma düşmesini mi beklemek gerekiyor?

Doğal medya üstündeki bu kıymetli tartışma Türkiye’nin bugün ortasında bulunduğuortamın fazlaca uzağında lakin gelecek devirler için bu görüşlerden kimi dersler çıkarmak da mümkün.

Kayahan Uygur