Geçtiğimiz hafta 11 Eylül terör darbesinden de, 12 Eylül Kenan Cihan darbesinden de bol ölçüde kelam edildi, fakat dünyanın son 50 yılını belirleyen asıl tarihi olay 13 Eylül darbesi unutuldu. Daha doğrusu bir epey insan hâlâ dünya tarihinde bir dönüm noktası olan 1971 yılındaki bu Çin darbesinin kıymetinin ayrımında değil.
BAŞBAKAN’IN DARBESİ
Çin’de 13 Eylül 1971’de düzenleyicisi Başbakan Çu En-Lay olan bir saray darbesi gerçekleşti. Bu darbe ile Çin ihtilalinin başkanlarından, Çin’in bu biçimdeki ikinci adamı Lin Biao tasfiye edildi. Çin Halk Kurtuluş Ordusu kumandanı, Çin komünistlerinin askeri zaferlerinin mimarı ve Pekin fatihi Lin Biao öldürülerek Çin’in Sovyetler zıddı kampta Amerika’nın yanında yerini alması sağlandı.
* 13 Eylül 1971 darbesinde öldürülen Lin Biao
ABD’nin ünlü dışişleri bakanı Kissinger Pakistan’ı ziyaret ettiği 1971 yılının Temmuz ayında hastalık mazeretiyle ortadan kaybolmuş ve gizlice Çin’e giderek Başbakan Çu En-Lay ile görüşmüştü. Ülkenin ikinci adamı Lin Biao, Çu’nun Sovyetler’e karşı ABD’nin yanında yer alarak Çin’in kalkınması için yabancı sermaye ve dayanak elde etme planına muhalifti. Mao, ise kimi vakit Çu’nun kimi vakit Lin’in yanında yer alıp halini pek muhakkak etmiyordu, sıhhati da 1971 yılında çok bozulmuştu.
* Kissinger ve Mao
Çin ihtilali denilince genel olarak yalnızca Mao Zedong’un ismi bilinir, halbuki bu ihtilalin unutulmuş isimleri de vardır. Dahası, 22 yıl süren ve uzun bir periyodu gerilla savaşıyla geçmiş olan ihtilali yapan Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) başkanı başından beri Mao da değildir. 1921’de kurulan partinin birinci başkanı daha sonradan Troçkist harekete geçen Lin Diksiu, 1927’deki iç savaştan daha sonra Li Lisan idi. Mao’nun yalnızca Merkez Komitesi Politik Ofis üyeliğine getirildiği 1935 yılında ise parti başkanı Rusya’da yetişmiş bir komünist olan Zang Ventian’dı.
* Darbeci Başbakan Çu En-Lay
daha sonraDAN OLMA ÖNDER MAO
Mao, Çin Komünist Partisi’nin başına lakin 1945’te geçebildi. Bunun asıl sebebi Sovyetler’in ve dünya komünist örgütü Komintern’in Mao’ya başlangıçtan beri olumsuz yaklaşmaları, ondaki Çin milliyetçisi eğilimlerden kuşkulanmalarıydı. Moskova, ÇKP’yi uzun müddet Komintern’in adamı Wang Ming aracılığıyla denetim etmişti.
ÇKP’de dünya kültürü almış ve enternasyonal komünist harekete bağlı takımlarla Çin tarzı içe kapalı milliyetçilikten kopamayanlar içinde daima bir tansiyon yaşanmıştı. Bu ortada, ÇKP’de Batı’yı ve ötürüsıyla Marksizm’i âlâ bilen pek fazla insan yoktu. Örneğin Mao Marksizm-Leninizm’le ilgili tüm yazıları ve teorilerinde bir daha Moskova’da yetişmiş bir komünist olan Çen Boda’dan yardım almıştı ki o da Çin idaresi ortasındaki iç hengamede Lin Biao’nun yakın bir destekçisiydi. Mao’nun ünlü “Küçük Kırmızı Kitap” isimli seçme kelamlarını Lin Biao ve Chen Boda birlikte düzenlemişlerdi.
*ÇKP’nin gerçek ideoloğu Çen Boda’nın biyografisi
Lin Biao, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğu 1949’dan beri tüm iç arbedelerde Mao’nun yanında yer alarak ikinci adamlığa kadar yükselmişti. yıllar daha sonra günlüğü ele geçtiğinde Lin’in kızı intihara yeltenecek derecede bir buhran geçirmişti, zira babası uygulamak zorunda kaldığı tüm taktikleri sıralamıştı. “Lideri başkandan epeyce savunmak, tüm kusurları diğerlerine, tüm muvaffakiyetleri başkana atfetmek, başkanı bir ağaç üzere sulayıp büyüterek gölgesinde rahat yaşamak ve o sayede yükselmek”. Bu niçinle Lin, Mao’nun kendi başarısızlıklarını parti bürokrasisine yüklediği “yerli ve milli” Kültür İhtilali aşırılığında Mao’nun yanında yer aldı. Tüm bu siyasal tutarsızlıklarına karşın Lin, Çin’in ABD ile mutabakatını ülkesi için yanlış ve sosyalizme yönelik bir ihanet olarak görmekteydi ve bu onun hayatına mal oldu.
ÇİN’DE ÜÇ KLİK
“American Journal of Chinese Studies” de Chenghong Li’nin yazmış olduğu bir makalede ismi verilen CIA uzmanı Roger Glenn Brown’a nazaran 1971’de Çin’de 3 en önemli akım vardı. Başbakan Çu En-Lay etrafında toplanmış ismine ılımlılar denilen kapitalist yoldan kalkınma taraftarları, Mao’nun eşi Çiang Çing ve daha sonradan “Dörtlü Çete” olarak anılacak radikaller ve askerler. Lin Biao, “askerler” kümesinin başkanıydı ve o periyot Çin’de merkez komitesinin yüzde 45’i askerdi ve generaller ülke idaresinde ağırlıktaydı, askeri harcamalar da devasa yükseklikteti.
*Her biri başka çizgide 6 kişi: Kamboçya’daki Pol Pot katliamlarının gerisindeki isim Kapalı Servis şefi Kang Şeng, Başbakan Çu En-Lay, Mao Zedung, Savunma Bakanı Lin Biao, teorisyen Chen Boda, Mao’nun eşi Çiang Çing .
Lin, politik hayatında en büyük yanılgısını ordunun ülkedeki ehemmiyetini arttırmak için Sovyet askeri tehdidini ısrarla büyüterek yaptı. Bu abartma Mao’nun Çu En-Lay’dan gelen Amerika ile mutabakat teklifini kabul etmesine yol açtı. Bu teklife karşı “sosyalizm adına” birinci bayrak açan Mao’nun propaganda danışmanı Çen Boda oldu. 1970 yılı yaz aylarında yapılan parti toplantılarında Mao, Çen’i amaç aldı ve dogmatizmle suçladı. Bu olay Lin Biao için bir ikazdı.
Lin, Kissinger ziyaretinden daha sonra tutuklanacağını anladı. Çu, Mao’ya Lin Biao’nun kaçma planları yaptığını haber verdiğini ve Mao’nun ona karşılık olarak ”Evde kalmış kız evlenir, dağlardan bir daha rüzgârlar eser, bırak gitsin Çu, her şey olacağına varır” söylemiş olduğini söylemiştir. Fakat Çu anlaşılan Lin’i yollarken uçağa vakit ayarlı bir bomba yerleştirmeyi de ihmal etmemiştir. ABD Lideri Nixon, Şubat 1972’de Çin’i ziyaret ettiğinde Mao Nixon’a Lin’in iki ülkenin muahedesine karşı çıkan bir KGB casusu olduğunu söylemiştir. Milliyetçi bir önderin ülkesinin eski ikinci adamı hakkında Amerikalılara karşı bu biçimde konuşması Çin’in son 50 yılda nasıl bir çizgide olduğunun işaretidir. Bu niçinle Nixon’un Çin’i ziyaretinden daha sonra dünyadaki Çin yanlısı sol partiler “iki harika devlet içinde Sovyet toplumsal emperyalistlerinin daha tehlikeli olduğunu” söylemeye başladılar.
*Nixon Çin’de
*Nixon’u Başbakan Çu En-Lay karşılamıştı
Lin’in vefatını ve askerlerin tasfiyesini izlemekle yetinen “radikaller kliği” daha evvel Kültür Devrimi’nden alışık oldukları üzere bir daha bir kampanya başlatmış, bu defa ismini “Lin Biao ve Konfüçyüs’ü eleştirme” koymuşlardır. Burada “Konfüçyüs” ile kastedilenin Çu En-Lay olduğu açıktır. Fakat son senelerında aslına bakarsan sıhhati bozuk olan Mao, 9 Eylül 1976’de ölünce, evvel fiilen daha sonra resmen iktidarı ele geçiren Çu En-Lay’ın adamı “cüce Deng” lakaplı Deng Şiaoping Çin’i ABD’nin stepnesi ve global kapitalizmin üretim üssü haline getirmiştir. Mao’nun Kültür İhtilali sırasında dediği üzere “füzeler uzaya fırlatıldığında, kızıl bayraklar yerlere düşer.” Bu ortada Mao’nun karısı ve etrafındaki radikal küme da tasfiye edilmiştir.
*Nixon ve Mao
MAO, ÇU’YU AFFETMEDİ
Yeni yayınlanan biyografilere göre Mao, gerçekte Çu’yu asla affetmedi, kendisinden birkaç ay evvel ölen Çu’nun cenazesine katılmadı ve siyah kolluk takılmasını yasakladı. Mao, cenazeye katılmasının Kültür Devrimi’ni inkâr manasına geleceğini söylemişti. Ayrıyeten Mao, ölümündilk evvel açılmış bulunan ve Çu’yu bir kapitalist yolcu olarak suçlayan “5 Hayır” kampanyasına da takviye vermişti.
Mao’nun vefatından daha sonra 40 yıl en ağır suçlamaların gayesi olan ve Çin tarihli en vahim figürlerden biri olarak gösterilen Lin Biao, Çin’in “ince” siyasetinin bir örneği olarak ülkesinde son senelerda olumlu bir tarihi kişilik olarak görülüyor. Pekin’deki askeri müzede “Devrimin 10 Büyük Generali” köşesine bir daha fotoğrafı konmuş. Bunun sebebi alışılmış ki son senelerda tekrar Rusya ile yaklaşma ve bilhassa ABD’den uzaklaşma. 50 yıl ülkelerin tarihinde uzun bir süre değil, bugün herkes Amerika ile yakınlaşmanın Çin için epey olumlu olduğunu düşünse de bunun siyasal sonuçları çabucak hemen büsbütün ortaya çıkmış değildir. Lakin şurası katidir ki, Lin Biao ve taraftarları Çin’de 13 Eylül 1971 darbesiyle tasfiye edilmemiş olsalardı, ne Sovyet bloku yıkılacak, ne neo-liberal periyot yaşanacak ve ne de global kapitalizm zafer ilan edecekti.
RUSYA İNTİKAM ALACAK MI
Çu En-Lay’a gelince, hakkında şöyleki bir fıkra anlatılır. Fakir bir köylü çocuğu olan Rus başkan Kruşçef, Çu’ya “sen varlıklı çocuğusun, ben ise fakir çocuğu” deyince Çu, “ikimiz de sınıfımıza ihanet ettik” diye yanıt vermiş. Çu’nun ülkesine ihanet edip etmediği çabucak hemen aşikâr değil ancak sınıfına ihanet etmediği şimdi kesin üzere.
Fotoğrafı bir daha müzelere konulan Lin Biao’nun dönüşü Çin-Amerika tansiyonu düzgünce artarsa mükemmel olabilir. Şurası fazlaca açık, bu tansiyonun belli bir noktaya kadar yükselmesinden son derece keyifli olacak Rusya, ileriki evrelerde 70’li senelerda Çin’in Vietnam’ı işgal teşebbüsüne ve Afganistan’da El Kaide’yi desteklemeye kadar varan tüm “çirkin politikalarını” teker teker anımsayacaktır. “Ulusal intikam” hissiyle yanıp tutuştuğundan değil Çin’i bilhassa Asya’da, ancak beraberinde Ortadoğu ve Afrika’da da kendisine rakip gördüğü için. Önümüzdeki 50 yıl bundan evvelkinden epeyce farklı olacak.
Kayahan Uygur
BAŞBAKAN’IN DARBESİ
Çin’de 13 Eylül 1971’de düzenleyicisi Başbakan Çu En-Lay olan bir saray darbesi gerçekleşti. Bu darbe ile Çin ihtilalinin başkanlarından, Çin’in bu biçimdeki ikinci adamı Lin Biao tasfiye edildi. Çin Halk Kurtuluş Ordusu kumandanı, Çin komünistlerinin askeri zaferlerinin mimarı ve Pekin fatihi Lin Biao öldürülerek Çin’in Sovyetler zıddı kampta Amerika’nın yanında yerini alması sağlandı.
* 13 Eylül 1971 darbesinde öldürülen Lin Biao
ABD’nin ünlü dışişleri bakanı Kissinger Pakistan’ı ziyaret ettiği 1971 yılının Temmuz ayında hastalık mazeretiyle ortadan kaybolmuş ve gizlice Çin’e giderek Başbakan Çu En-Lay ile görüşmüştü. Ülkenin ikinci adamı Lin Biao, Çu’nun Sovyetler’e karşı ABD’nin yanında yer alarak Çin’in kalkınması için yabancı sermaye ve dayanak elde etme planına muhalifti. Mao, ise kimi vakit Çu’nun kimi vakit Lin’in yanında yer alıp halini pek muhakkak etmiyordu, sıhhati da 1971 yılında çok bozulmuştu.
* Kissinger ve Mao
Çin ihtilali denilince genel olarak yalnızca Mao Zedong’un ismi bilinir, halbuki bu ihtilalin unutulmuş isimleri de vardır. Dahası, 22 yıl süren ve uzun bir periyodu gerilla savaşıyla geçmiş olan ihtilali yapan Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) başkanı başından beri Mao da değildir. 1921’de kurulan partinin birinci başkanı daha sonradan Troçkist harekete geçen Lin Diksiu, 1927’deki iç savaştan daha sonra Li Lisan idi. Mao’nun yalnızca Merkez Komitesi Politik Ofis üyeliğine getirildiği 1935 yılında ise parti başkanı Rusya’da yetişmiş bir komünist olan Zang Ventian’dı.
* Darbeci Başbakan Çu En-Lay
daha sonraDAN OLMA ÖNDER MAO
Mao, Çin Komünist Partisi’nin başına lakin 1945’te geçebildi. Bunun asıl sebebi Sovyetler’in ve dünya komünist örgütü Komintern’in Mao’ya başlangıçtan beri olumsuz yaklaşmaları, ondaki Çin milliyetçisi eğilimlerden kuşkulanmalarıydı. Moskova, ÇKP’yi uzun müddet Komintern’in adamı Wang Ming aracılığıyla denetim etmişti.
ÇKP’de dünya kültürü almış ve enternasyonal komünist harekete bağlı takımlarla Çin tarzı içe kapalı milliyetçilikten kopamayanlar içinde daima bir tansiyon yaşanmıştı. Bu ortada, ÇKP’de Batı’yı ve ötürüsıyla Marksizm’i âlâ bilen pek fazla insan yoktu. Örneğin Mao Marksizm-Leninizm’le ilgili tüm yazıları ve teorilerinde bir daha Moskova’da yetişmiş bir komünist olan Çen Boda’dan yardım almıştı ki o da Çin idaresi ortasındaki iç hengamede Lin Biao’nun yakın bir destekçisiydi. Mao’nun ünlü “Küçük Kırmızı Kitap” isimli seçme kelamlarını Lin Biao ve Chen Boda birlikte düzenlemişlerdi.
*ÇKP’nin gerçek ideoloğu Çen Boda’nın biyografisi
Lin Biao, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğu 1949’dan beri tüm iç arbedelerde Mao’nun yanında yer alarak ikinci adamlığa kadar yükselmişti. yıllar daha sonra günlüğü ele geçtiğinde Lin’in kızı intihara yeltenecek derecede bir buhran geçirmişti, zira babası uygulamak zorunda kaldığı tüm taktikleri sıralamıştı. “Lideri başkandan epeyce savunmak, tüm kusurları diğerlerine, tüm muvaffakiyetleri başkana atfetmek, başkanı bir ağaç üzere sulayıp büyüterek gölgesinde rahat yaşamak ve o sayede yükselmek”. Bu niçinle Lin, Mao’nun kendi başarısızlıklarını parti bürokrasisine yüklediği “yerli ve milli” Kültür İhtilali aşırılığında Mao’nun yanında yer aldı. Tüm bu siyasal tutarsızlıklarına karşın Lin, Çin’in ABD ile mutabakatını ülkesi için yanlış ve sosyalizme yönelik bir ihanet olarak görmekteydi ve bu onun hayatına mal oldu.
ÇİN’DE ÜÇ KLİK
“American Journal of Chinese Studies” de Chenghong Li’nin yazmış olduğu bir makalede ismi verilen CIA uzmanı Roger Glenn Brown’a nazaran 1971’de Çin’de 3 en önemli akım vardı. Başbakan Çu En-Lay etrafında toplanmış ismine ılımlılar denilen kapitalist yoldan kalkınma taraftarları, Mao’nun eşi Çiang Çing ve daha sonradan “Dörtlü Çete” olarak anılacak radikaller ve askerler. Lin Biao, “askerler” kümesinin başkanıydı ve o periyot Çin’de merkez komitesinin yüzde 45’i askerdi ve generaller ülke idaresinde ağırlıktaydı, askeri harcamalar da devasa yükseklikteti.
*Her biri başka çizgide 6 kişi: Kamboçya’daki Pol Pot katliamlarının gerisindeki isim Kapalı Servis şefi Kang Şeng, Başbakan Çu En-Lay, Mao Zedung, Savunma Bakanı Lin Biao, teorisyen Chen Boda, Mao’nun eşi Çiang Çing .
Lin, politik hayatında en büyük yanılgısını ordunun ülkedeki ehemmiyetini arttırmak için Sovyet askeri tehdidini ısrarla büyüterek yaptı. Bu abartma Mao’nun Çu En-Lay’dan gelen Amerika ile mutabakat teklifini kabul etmesine yol açtı. Bu teklife karşı “sosyalizm adına” birinci bayrak açan Mao’nun propaganda danışmanı Çen Boda oldu. 1970 yılı yaz aylarında yapılan parti toplantılarında Mao, Çen’i amaç aldı ve dogmatizmle suçladı. Bu olay Lin Biao için bir ikazdı.
Lin, Kissinger ziyaretinden daha sonra tutuklanacağını anladı. Çu, Mao’ya Lin Biao’nun kaçma planları yaptığını haber verdiğini ve Mao’nun ona karşılık olarak ”Evde kalmış kız evlenir, dağlardan bir daha rüzgârlar eser, bırak gitsin Çu, her şey olacağına varır” söylemiş olduğini söylemiştir. Fakat Çu anlaşılan Lin’i yollarken uçağa vakit ayarlı bir bomba yerleştirmeyi de ihmal etmemiştir. ABD Lideri Nixon, Şubat 1972’de Çin’i ziyaret ettiğinde Mao Nixon’a Lin’in iki ülkenin muahedesine karşı çıkan bir KGB casusu olduğunu söylemiştir. Milliyetçi bir önderin ülkesinin eski ikinci adamı hakkında Amerikalılara karşı bu biçimde konuşması Çin’in son 50 yılda nasıl bir çizgide olduğunun işaretidir. Bu niçinle Nixon’un Çin’i ziyaretinden daha sonra dünyadaki Çin yanlısı sol partiler “iki harika devlet içinde Sovyet toplumsal emperyalistlerinin daha tehlikeli olduğunu” söylemeye başladılar.
*Nixon Çin’de
*Nixon’u Başbakan Çu En-Lay karşılamıştı
Lin’in vefatını ve askerlerin tasfiyesini izlemekle yetinen “radikaller kliği” daha evvel Kültür Devrimi’nden alışık oldukları üzere bir daha bir kampanya başlatmış, bu defa ismini “Lin Biao ve Konfüçyüs’ü eleştirme” koymuşlardır. Burada “Konfüçyüs” ile kastedilenin Çu En-Lay olduğu açıktır. Fakat son senelerında aslına bakarsan sıhhati bozuk olan Mao, 9 Eylül 1976’de ölünce, evvel fiilen daha sonra resmen iktidarı ele geçiren Çu En-Lay’ın adamı “cüce Deng” lakaplı Deng Şiaoping Çin’i ABD’nin stepnesi ve global kapitalizmin üretim üssü haline getirmiştir. Mao’nun Kültür İhtilali sırasında dediği üzere “füzeler uzaya fırlatıldığında, kızıl bayraklar yerlere düşer.” Bu ortada Mao’nun karısı ve etrafındaki radikal küme da tasfiye edilmiştir.
*Nixon ve Mao
MAO, ÇU’YU AFFETMEDİ
Yeni yayınlanan biyografilere göre Mao, gerçekte Çu’yu asla affetmedi, kendisinden birkaç ay evvel ölen Çu’nun cenazesine katılmadı ve siyah kolluk takılmasını yasakladı. Mao, cenazeye katılmasının Kültür Devrimi’ni inkâr manasına geleceğini söylemişti. Ayrıyeten Mao, ölümündilk evvel açılmış bulunan ve Çu’yu bir kapitalist yolcu olarak suçlayan “5 Hayır” kampanyasına da takviye vermişti.
Mao’nun vefatından daha sonra 40 yıl en ağır suçlamaların gayesi olan ve Çin tarihli en vahim figürlerden biri olarak gösterilen Lin Biao, Çin’in “ince” siyasetinin bir örneği olarak ülkesinde son senelerda olumlu bir tarihi kişilik olarak görülüyor. Pekin’deki askeri müzede “Devrimin 10 Büyük Generali” köşesine bir daha fotoğrafı konmuş. Bunun sebebi alışılmış ki son senelerda tekrar Rusya ile yaklaşma ve bilhassa ABD’den uzaklaşma. 50 yıl ülkelerin tarihinde uzun bir süre değil, bugün herkes Amerika ile yakınlaşmanın Çin için epey olumlu olduğunu düşünse de bunun siyasal sonuçları çabucak hemen büsbütün ortaya çıkmış değildir. Lakin şurası katidir ki, Lin Biao ve taraftarları Çin’de 13 Eylül 1971 darbesiyle tasfiye edilmemiş olsalardı, ne Sovyet bloku yıkılacak, ne neo-liberal periyot yaşanacak ve ne de global kapitalizm zafer ilan edecekti.
RUSYA İNTİKAM ALACAK MI
Çu En-Lay’a gelince, hakkında şöyleki bir fıkra anlatılır. Fakir bir köylü çocuğu olan Rus başkan Kruşçef, Çu’ya “sen varlıklı çocuğusun, ben ise fakir çocuğu” deyince Çu, “ikimiz de sınıfımıza ihanet ettik” diye yanıt vermiş. Çu’nun ülkesine ihanet edip etmediği çabucak hemen aşikâr değil ancak sınıfına ihanet etmediği şimdi kesin üzere.
Fotoğrafı bir daha müzelere konulan Lin Biao’nun dönüşü Çin-Amerika tansiyonu düzgünce artarsa mükemmel olabilir. Şurası fazlaca açık, bu tansiyonun belli bir noktaya kadar yükselmesinden son derece keyifli olacak Rusya, ileriki evrelerde 70’li senelerda Çin’in Vietnam’ı işgal teşebbüsüne ve Afganistan’da El Kaide’yi desteklemeye kadar varan tüm “çirkin politikalarını” teker teker anımsayacaktır. “Ulusal intikam” hissiyle yanıp tutuştuğundan değil Çin’i bilhassa Asya’da, ancak beraberinde Ortadoğu ve Afrika’da da kendisine rakip gördüğü için. Önümüzdeki 50 yıl bundan evvelkinden epeyce farklı olacak.
Kayahan Uygur